Hvað eru Nóbelsverðlaun og hverjir veita þau?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað eru Nóbelsverðlaun og hverjir veita þau?
Nóbelsverðlaunin eru kennd við Svíann Alfred Nobel (1833-1896). Í erfðaskrá sinni er hann ritaði undir hinn 27. nóvember árið 1895 talar hann um verðlaun sem skulu veitt í fjórum greinum: bókmenntum, eðlisfræði, efnafræði og læknisfræði. Auk þess skulu veitt svokölluð friðarverðlaun. Í erfðaskránni tiltekur Nobel einnig að sænska akademían skuli úthluta verðlaununum í bókmenntum, eðlisfræði, efnafræði og læknisfræði en að sú norska sjái um að úthluta friðarverðlaununum. Nefnir hann enga ástæðu fyrir þessu.

Verðlaunin voru fyrst veitt árið 1901 en í svari SIV við spurningunni: Hvaða ár voru Nóbelsverðlaunin fyrst afhent og hver fékk þau fyrst? kemur fram að eftirfarandi hlutu verðlaunin er þau voru fyrst veitt:

• Bókmenntir: Sully-Prudhomme, Frakklandi, fyrir ljóð sín.
• Eðlisfræði: Wilhelm Conrad Röntgen, Þýskalandi, fyrir uppgötvun röntgengeislunar.
• Efnafræði: Jacobus Henricus van't Hoff, Hollandi, fyrir rannsóknir á flæðiþrýstingi og eiginleikum lausna.
• Læknisfræði: Emil von Behring, Þýskalandi, frumkvöðull í ónæmisfræði.
• Friðarverðlaun: Henri Dunant, Sviss, stofnandi Rauða krossins og Frederic Passy, Frakklandi, fyrir störf að friðarmálum.

Árið 1968 hlutaðist Seðlabanki Svíþjóðar svo um sérstök verðlaun á sviði hagfræði. Almennt er talað um þessi verðlaun sem hluta af Nóbelsverðlaununum. Svo er þó strangt til tekið ekki enda eru þau ekki komin frá Alfred Nobel sjálfum og minntist hann ekki á verðlaun í hagfræði í erfðaskrá sinni. Verðlaunin eru þó til minningar um hann og nefnast: Verðlaun Sænska seðlabankans í hagfræði til minningar um Alfred Nobel. Fyrstu hagfræðiverðlaunin voru veitt árið 1969 en þau fengu Ragnar Frisch frá Noregi og Jan Tinbergen frá Hollandi, fyrir þróun hagfræðilíkana.

Á vef Nóbelsverðlaunanna má finna ýmsan fróðleik um verðlaunin og sögu þeirra.

Heimildir:

• Hvaða ár voru Nóbelsverðlaunin fyrst afhent og hver fékk þau fyrst? eftir SIV. (Skoðað 8.8.2013).
• Vefur Nóbelsverðlaunanna:
  • Nobel Prize Facts. (Skoðað 8.8.2013).
  • Nomination and Selection of Peace Prize Laureates. (Skoðað 8.8.2013).
  • The Norwegian Nobel Committee - Prize Awarder for the Nobel Peace Prize. (Skoðað 8.8.2013).
  • Nomination and Selection of Laureates in Economic Sciences. (Skoðað 8.8.2013).

Mynd:

• Nobel Prize - Wikipedia, the free encyclopedia. (Sótt 8.8.2013).

Spurningin í heild sinni hljóðaði svo:

Hvað eru Nóbelsverðlaun og hverjir veita þau? Á vef Nóbelsverðlaunanna kemur til dæmis fram að bókmenntaverðlaunin heiti The Nobel Prize in Literature og friðarverðlaunin The Nobel Peace Prize. Hins vegar ef hagfræðin er skoðuð eru þau verðlaun kölluð The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel. Hver er munurinn hér á?

...