Sólin Sólin Rís 06:41 • sest 20:23 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 05:00 • Sest 04:51 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:59 • Síðdegis: 21:23 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:51 • Síðdegis: 15:06 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 06:41 • sest 20:23 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 05:00 • Sest 04:51 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:59 • Síðdegis: 21:23 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:51 • Síðdegis: 15:06 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi Málvísindi: íslensk Af hverju heitir vínarbrauð þessu nafni, er það komið frá Vínarborg?

Flokkun:

8.10.2013
Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Af hverju heitir vínarbrauð þessu nafni, er það komið frá Vínarborg?

Guðrún Kvaran

Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun
Íslendingar hafa líklegast kynnst vínarbrauðum hérlendis á 19. öld því að Elín Jónsson Briem gefur uppskrift af þeim í Kvennafræðaranum. Hún segir:
Vínarbrauð. Sama deig eins og í kökusnúðum smurt á plötu og stráð á það steyttum sykri (1911:189).
Í ritmálsskrá Orðabókar Háskólans eru ekki mörg dæmi um vínarbrauð, einungis 17 og þar af hefur eitt slæðst inn ritað með -e-, það er, vínerbrauð. Það er úr sögunni Brúðarkjóllinn eftir Kristmann Guðmundsson en ekki má kenna höfundi um þennan danskættaða rithátt. Sagan var skrifuð á dönsku og gefin út 1927 (Brudekjolen) en þýdd á íslensku 1933 af Ármanni Halldórssyni.

Íslendingar hafa líklegast kynnst vínarbrauðum hérlendis á 19. öld. Orðið er lagað að danska orðinu wienerbrød en það hefur verið tengt Vínarborg sem á máli heimamanna heitir Wien. Rétt er þó að geta að vínarbrauð eru ekki borðuð í Vín.

En orðmyndin vínirbrauð þekkist einnig og var eitt dæmi um hana í ritmálssafni frá Halldóri Laxness. Það er úr Guðsgjafarþulu frá 1972. Við nánari leit í skáldverkum Halldórs sést að orðið er nefnt 17 sinnum í þremur bókum, fyrrnefndri Guðsgjafarþulu en einnig í Brekkukotsannál og Paradísarheimt. Af þessum þremur verkum er skáldsagan Brekkukotsannáll elst frá 1957. Álfgrímur fékk kaffi hjá Kristínu hringjarans og vonaðist til að fá vínirbrauð með sem hann vissi að hún átti. Hann sagði svo frá: (1957:178):
En hún gaf mér ekki vínirbrauð, heldur snúð. Ég hefði að vísu heldur kosið vínirbrauð með grænni sykurkvoðu og hindberjamauki;
Í Guðsgjafarþulu sat höfundur ásamt konu á kaffihúsi. Þau höfðu pantað kaffi en vildu nú fá með því. Ekki átti veitingamaðurinn rúgbrauð og egg en (1972:54):
Þó ótrúlegt megi virðast kom þessi hjartalausi páfi aftur með tvö vínirbrauð volg og ángandi, svotil útúr ofninum, og maður hlaut að undrast framþróun mannkynsins að nú skyldi vera búið að finna upp alt það kruðirí, sultutau og marglita sykurkvoðu sem til þarf að hræra saman þessa fæðutegund.
Og Bersi Hjálmarsson spurði sögumanninn (1972:75):
Er það satt að vínirbrauðin séu orðin svo vond á Blöndósi síðan danir hættu að baka þar, að hestar vilji þau ekki?
Halldór virðist hafa haft dálæti á að skrifa fremur vínir- en vínar- því að í bókum hans finnast bæði orðin vínirber og vínirkruss.

Í Nudansk ordbog (1999:1567) er flettan wienerbrød og hefur orðið vínarbrauð verið lagað að því. Danska orðið hefur verið tengt Vínarborg sem á máli heimamanna heitir Wien. Rétt er þó að geta að vínarbrauð eru ekki borðuð í Vín.

Heimildir:
  • Elín Jónsson fædd Briem. 1911. Kvennafræðarinn. Fjórða prentun aukin og endurbætt. Reykjavík, Sigurður Kristjánsson.
  • Halldór Laxness. 1957. Brekkukotsannáll. Reykjavík, Helgafell.
  • Halldór Laxness. 1972. Guðsgjafarþula. Reykjavík, Helgafell.Halldór Laxness. 1989. Salka Valka. 5. Útgáfa. Reykjavík, Vaka–Helgafell.
  • Politikens Nudansk ordbog med etymologi. 1999. I–II. København, Politikens forlag.

Mynd:

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

8.10.2013

Spyrjandi

David Óskarsson

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Af hverju heitir vínarbrauð þessu nafni, er það komið frá Vínarborg?“ Vísindavefurinn, 8. október 2013, sótt 2. apríl 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=65638.

Guðrún Kvaran. (2013, 8. október). Af hverju heitir vínarbrauð þessu nafni, er það komið frá Vínarborg? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=65638

Guðrún Kvaran. „Af hverju heitir vínarbrauð þessu nafni, er það komið frá Vínarborg?“ Vísindavefurinn. 8. okt. 2013. Vefsíða. 2. apr. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=65638>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Skoða öll nýjustu svörin

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Af hverju heitir vínarbrauð þessu nafni, er það komið frá Vínarborg?
Íslendingar hafa líklegast kynnst vínarbrauðum hérlendis á 19. öld því að Elín Jónsson Briem gefur uppskrift af þeim í Kvennafræðaranum. Hún segir:

Vínarbrauð. Sama deig eins og í kökusnúðum smurt á plötu og stráð á það steyttum sykri (1911:189).
Í ritmálsskrá Orðabókar Háskólans eru ekki mörg dæmi um vínarbrauð, einungis 17 og þar af hefur eitt slæðst inn ritað með -e-, það er, vínerbrauð. Það er úr sögunni Brúðarkjóllinn eftir Kristmann Guðmundsson en ekki má kenna höfundi um þennan danskættaða rithátt. Sagan var skrifuð á dönsku og gefin út 1927 (Brudekjolen) en þýdd á íslensku 1933 af Ármanni Halldórssyni.

Íslendingar hafa líklegast kynnst vínarbrauðum hérlendis á 19. öld. Orðið er lagað að danska orðinu wienerbrød en það hefur verið tengt Vínarborg sem á máli heimamanna heitir Wien. Rétt er þó að geta að vínarbrauð eru ekki borðuð í Vín.

En orðmyndin vínirbrauð þekkist einnig og var eitt dæmi um hana í ritmálssafni frá Halldóri Laxness. Það er úr Guðsgjafarþulu frá 1972. Við nánari leit í skáldverkum Halldórs sést að orðið er nefnt 17 sinnum í þremur bókum, fyrrnefndri Guðsgjafarþulu en einnig í Brekkukotsannál og Paradísarheimt. Af þessum þremur verkum er skáldsagan Brekkukotsannáll elst frá 1957. Álfgrímur fékk kaffi hjá Kristínu hringjarans og vonaðist til að fá vínirbrauð með sem hann vissi að hún átti. Hann sagði svo frá: (1957:178):
En hún gaf mér ekki vínirbrauð, heldur snúð. Ég hefði að vísu heldur kosið vínirbrauð með grænni sykurkvoðu og hindberjamauki;
Í Guðsgjafarþulu sat höfundur ásamt konu á kaffihúsi. Þau höfðu pantað kaffi en vildu nú fá með því. Ekki átti veitingamaðurinn rúgbrauð og egg en (1972:54):
Þó ótrúlegt megi virðast kom þessi hjartalausi páfi aftur með tvö vínirbrauð volg og ángandi, svotil útúr ofninum, og maður hlaut að undrast framþróun mannkynsins að nú skyldi vera búið að finna upp alt það kruðirí, sultutau og marglita sykurkvoðu sem til þarf að hræra saman þessa fæðutegund.
Og Bersi Hjálmarsson spurði sögumanninn (1972:75):
Er það satt að vínirbrauðin séu orðin svo vond á Blöndósi síðan danir hættu að baka þar, að hestar vilji þau ekki?
Halldór virðist hafa haft dálæti á að skrifa fremur vínir- en vínar- því að í bókum hans finnast bæði orðin vínirber og vínirkruss.

Í Nudansk ordbog (1999:1567) er flettan wienerbrød og hefur orðið vínarbrauð verið lagað að því. Danska orðið hefur verið tengt Vínarborg sem á máli heimamanna heitir Wien. Rétt er þó að geta að vínarbrauð eru ekki borðuð í Vín.

Heimildir:
  • Elín Jónsson fædd Briem. 1911. Kvennafræðarinn. Fjórða prentun aukin og endurbætt. Reykjavík, Sigurður Kristjánsson.
  • Halldór Laxness. 1957. Brekkukotsannáll. Reykjavík, Helgafell.
  • Halldór Laxness. 1972. Guðsgjafarþula. Reykjavík, Helgafell.Halldór Laxness. 1989. Salka Valka. 5. Útgáfa. Reykjavík, Vaka–Helgafell.
  • Politikens Nudansk ordbog med etymologi. 1999. I–II. København, Politikens forlag.

Mynd:...