Hvað merkir bæjarnafnið Hrifla?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað merkir bæjarnafnið Hrifla?
Bærinn Hrifla er í gamla Ljósavatnshreppi í Suður-Þingeyjarsýslu, nú Þingeyjarsveit. Jörðin liggur vestan Skjálfandafljóts, ekki langt frá Goðafossi. Nafnið mun upphaflega hafa verið Hriflugerði en síðan styst í Hriflu. Elsta dæmið um nafnið í skjölum er frá 1390 og stendur þar „hriflugerdi“. Nafnið hefur stundum verið skrifað „Hryfla“ eða jafnvel „Hrufla“.

„Hriflugerði, kallst nú almennilega Hrifla“ segir í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns.

Eigandinn Ljósavatnskirkja og proprietarii þar til, so sem haldið hefur verið í manna minni, en so gánga sögur af að ágreiníngur hafi verið um þetta býli millum Ljósavatns og Fremstafells, sem settist niður á þann hátt að þetta skyldi vera kirkjueign, og er nú haldin jörð út af fyrir sig. ... Landskuld lx (60) álnir, og so að fornu. Betalast með fiskatali í sauðum eður prjónlesi heim til umboðsmannsins á Ljósavatni. (Jarðabók XI, Þingeyjarsýsla, bls. 134-135.)

Nafnið hefur verið talið dregið af mannsnafninu Hrifla sem kom fyrir í fornu máli en var ákaflega sjaldgæft. Dæmi eru um nafnið víðar í örnefnum. Á afrétti Flóa og Skeiða kemur fleirtölumynd af nafninu fyrir: „Vestan undir þessum hæðum [Fitjarásum] eru ljótar urðardyngjur, heita þær Hriflur.“ Í Mývatnssveit er til örnefnið Hriflumór, svo kallast gróið hraun milli Norðurhnjúka og Hæða í landi Reykjahlíðar.

Merking orðsins hrifla er líklega ʻeitthvað ósléttʼ, samanber orð eins og hrufóttur og hrufla. Bærinn Hrifla stendur við jaðar mikils hrauns sem runnið hefur norður Bárðardal. Mikill hraunkambur endar rétt sunnan við Hriflu. Sennilega dregur bærinn nafn af ósléttu hrauninu rétt eins og hin Hriflu-nöfnin taka nafn af umhverfi sínu.

Í örnefnaskrá Hriflu og Hrúteyjar eftir Alfreð Ásmundsson segir eftirfarandi um örnefnið Geymsluhól: „En það nafn er þann veg tilkomið að þegar Kristján og Jónas Jónssynir voru litlir drengir í Hriflu nokkru fyrir 1900 voru þeir látnir reka fé til beitar suðaustur að fljóti. En þegar þarna var komið var Jónas orðinn mjög lúinn, en hann var yngri. Geymdi þá Kristján hann hjá þessum hól meðan hann rak féð lengra. En eftir þetta festist nafnið við hólinn.“

Jónas þessi sem nefndur var að ofan er sá hinn sami og kenndur var við bæinn og jafnan nefndur Jónas frá Hriflu. Þar var hann fæddur og uppalinn og átti jörðina síðan lengi. Jónas lét mikið til sín taka í stjórnmálum og skólamálum og var ráðherra um hríð á fyrri hluta 20. aldar.

Á Syðri-Húsabakka í Seyluhreppi í Skagafirði er enn fremur til örnefnið Hrifla. Í örnefnaskrá segir: „Hrifla er nafn á rústum af engjakofa, milli Pálsheygarðs og Hólsins. Hann var frá Syðri-Húsabakka og byggður í tíð þeirra feðga, Jóns [Jónssonar] og Sigurðar [Jónssonar]. Hrifla var kofi úr torfi með bárujárnplötur yfir. Á þeim tíma var stjórnmálamaðurinn Jónas frá Hriflu upp á sitt besta og kann nafn kofans hafa á einhvern hátt ráðist af því.“

Heimildir og myndir:

• Þórhallur Vilmundarson um Hriflu í Grímni 2 (1983), bls. 99.
• Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns
• Örnefnaskrá í Örefnasafni
• Mynd frá Hriflu: Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund. (Sótt 30. 5. 2013).
• Mynd af Jónasi frá Hriflu: Althingi.is. (Sótt 30. 5. 2013).

---

Þetta svar hefur einnig birst sem pistill á vef Stofnunar Árna Magnússonar og er birt hér með góðfúslegu leyfi.

...