Hvenær eru bænadagar?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær eru bænadagar?
Í Almanaki Hins íslenska þjóðvinafélags eru skírdagur og föstudagurinn langi nefndir bænadagar. Elsta dæmi í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans um þessa notkun er úr blaðinu Fjallkonunni frá 1887:

Um pálmasd. fór að snjóa og frjósa, enn brá til bata með bænadögunum.

Aðeins yngra dæmi úr sama blaði frá 1893 er eftirfarandi:

Tel ég æskilegt að þessir helgidagar væru afnumdir: annar í jólum, páskum og hvítasunnu, nýársdagrinn, bænadagarnir (skírdagur og langifrjádagr), hinn almenni bænadagr (kóngsbænadagr).

Eldri dæmi í Ritmálssafninu um orðið bænadagur vísa til almennra bænadaga en þeir voru þrír til fjórir árlega frá siðskiptum til 1686. Í Íslensku fornbréfasafni stendur til dæmis 1567:

ad Bænadagar skule vera iij ä haust sinn huøran midkudag, og firste byriest i sæluviku á hausten.

Danakonungur fyrirskipaði 1686 að halda skyldi almennan bænadag alls staðar í ríki hans. Kóngsbænadag gat borið upp frá 15. apríl til 21. maí. Í heimild frá síðari hluta 17. aldar segir til dæmis:

Fiorde Føstudagur epter Paaska er almenneligur Bænadagur.

Vegna tilskipunar konungs var dagurinn nefndur kóngsbænadagur en sá misskilningur kom fljótlega upp að biðja ætti fyrir konungi þann dag. Hélst kóngsbænadagur sem almennur bænadagur til 1893 að Alþingi samþykkti að leggja hann niður.

Orðið bænadagar þekkist um allt land um skírdag og föstudaginn langa. Grennslast var fyrir um orðið í þættinum um íslenskt mál samkvæmt heimildum í talmálssafni frá síðari hluta 20. aldar. Á Suðurlandi og sunnanverðu Vesturlandi virðist orðið bænadagar nær einhaft. Á Vestfjörðum og Norðurlandi þekktust bænadagar einnig vel en allt eins algengt var að tala um skírdagshelgar. Heimildarmenn af norðan- og austanverðu landinu þekktu einnig vel að dagarnir væru nefndir lægri helgar eða lághelgar. Á síðari áratugum hefur færst í vöxt að nefna alla páskavikuna bænadaga, ekki aðeins skírdag og föstudaginn langa.

Um frekari heimildir er bent á bók Árna Björnssonar, Saga daganna.

Heimildir og mynd:

• Árni Björnsson. 1993. Saga daganna. Reykjavík, Mál og menning.
• Ritmálssafn Orðabókar Háskólans. (Skoðað 27.3.2013).
• Talmálssafn Orðabókar Háskólans. (Skoðað 27.3.2013).
• Mynd: Maundy Thursday: Fisheaters.com. (Sótt 27.3.2013).

---

Þetta svar hefur einnig birst sem pistill á vef Stofnunar Árna Magnússonar og er birt hér með góðfúslegu leyfi....