Hvað er átt við með hugtökunum grár og svartur markaður?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er átt við með hugtökunum grár og svartur markaður?
Hér er eftirfarandi spurningum svarað:

Er eitthvað til í hagfræði sem heitir grái markaðurinn? Hvað er átt við með hugtakinu svarti markaðurinn og hvað er svartamarkaðsbrask?

Hugtakið svartur markaður er notaður til að lýsa vettvangi fyrir ólögleg viðskipti. Þau geta vitaskuld verið margs konar og mismunandi eftir löndum enda löggjöfin ólík. Sem dæmi um svartamarkaðsviðskipti á Íslandi má nefna eiturlyfjasölu og vændi. Oftast myndast svartur markaður þegar tilteknar vörur eða þjónusta eru bönnuð. Sé eftirspurn engu að síður til staðar er líklegt að einhverjir finni leiðir til að mæta henni en eiga þá auðvitað yfir höfði sér refsivönd laganna.

Hugtakið grár markaður er oftast notað um viðskipti með vörur eða þjónustu sem má eiga lögleg viðskipti með en viðskiptin fara fram með öðrum hætti en framleiðendur höfðu ætlast til. Sem dæmi má taka þegar þekktar merkjavörur rata inn á önnur markaðssvæði en framleiðandi ætlaðist til eða í gegnum aðra milliliði. Það er oftast ekkert ólöglegt við það, þótt í ákveðnum tilfellum geti lög vissulega verið brotin, til dæmis þegar sjónvarpsþjónusta er seld utan þess svæðis sem seljandinn hafði rétt á að þjónusta.

Sem dæmi mætti taka Lævísar gallabuxur sem ætlaðar eru til sölu á lágu verði í Bandaríkjunum en birtast í verslunum í Evrópu, þar sem framleiðandinn ætlaði að smyrja duglega á og selja heimamönnum eins buxur á himinháu verði. Það er ekkert ólöglegt við það að leita leiða fram hjá slíkri verðmismunun.

Á Íslandi tíðkaðist lengi vel fyrirbrigði sem kölluð voru einkaumboð. Þá höfðu tilteknir heildsalar einkaleyfi frá framleiðanda vöru til að selja hana á Íslandi, oft á mun hærra verði en annars staðar. Þeir smásalar sem fundu aðra birgja töldust þá eiga viðskipti á gráa markaðinum. Þessi plagsiður lagðist af með samningnum um Evrópska efnahagssvæðið, EES, enda er ein afleiðing hans að íslenskir smásalar geta skipt við þá heildsala sem þeim sýnist innan svæðisins, án þess að framleiðendur hafi neitt um það að segja. Fyrir vikið færðust öll slík viðskipti af gráa markaðinum yfir á þann sem hefur ekkert nafn en mætti kannski kalla hvíta markaðinn. Fyrir vikið snarfækkaði innlendum heildsölum og hagkvæmni í verslun jókst.

Stundum er hugtakið grái markaðurinn líka notað í öðru samhengi, þegar vara eða þjónusta er seld öðrum en löggjafinn ætlaðist til þótt það sé kannski ekki endilega ólöglegt. Þannig gerist það stundum á verðbréfamarkaði að hlutabréf í svokölluðum óskráðum fyrirtækjum, það er fyrirtækjum sem hafa ekki skráð hlutabréf sín í kauphöll, eru seld til almennings í meira mæli en eðlilegt getur talist í ljósi þess að stífar reglur gilda um sölu verðbréfa til almennings en mun rýmri um sölu til þeirra sem teljast fagfjárfestar. Það gerist þá þannig að bréf sem seld eru þröngum hópi, til dæmis starfsmönnum fyrirtækisins eða fáum fjárfestum, leka smám saman út af þeim þrönga markaði og til almennings. Þá getur myndast grár markaður með slík bréf og almenningur eignast mikið af þeim, þótt það sé ekki í anda laganna.

Þetta gerðist til dæmis á sínum tíma með bréf í deCODE sem mikill spenningur var fyrir. Þröngur hópur fékk að kaupa slík bréf af fyrirtækinu en síðan flæddu hlutabréfin út á gráa markaðinn. Þetta gerðist þótt hlutabréfin hefðu ekki farið í frumútboð og verið skráð í kauphöll, sem er almennt forsenda þess að það megi markaðssetja þau skipulega til almennings. Urðu jafnvel nokkuð lífleg viðskipti með bréfin á þessum gráa markaði. Á endanum urðu bréfin þó skráð í kauphöll og þar með ekki lengur á gráa markaðinum.

Annað dæmi um markað sem stundum er kallað grár er þegar miðar á vinsæla atburði, til dæmis tónleika með hæfileikaríku og fallegu tónlistarfólki, eru keyptir og síðan endurseldir á hærra verði þótt þeir sem halda viðburðinn hafi ekki ætlast til þess. Sum lönd hafa sett takmarkanir á slík viðskipti, jafnvel bannað þau, og þá telst þetta svartamarkaðsbrask, en séu viðskiptin lögleg teljast þau á gráum markaði.

Myndir:

• flickr. (Sótt 10.09.2024). Myndina tók Anirudh Koul og hún er birt undir leyfinu Deed - Attribution-NonCommercial 2.0 Generic - Creative Commons.
• Close-Up Photo of Denim Jeans on a Clothing Rack · Free Stock Photo. (Sótt 10.09.2024).
• Floor of the New York Stock Exchange / [TOH]. - PICRYL - Public Domain Media Search Engine Public Domain Search. (Sótt 10.09.2024).

...