Hverjir voru fyrstir til að nota rúnir?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hverjir voru fyrstir til að nota rúnir?
Segja má að Danir hafi farið með sigur af hólmi í baráttunni um heiðurinn af því að hafa fyrstir þjóða notað rúnir því að margt bendir til að uppruna þeirra sé þar að leita. Allflestar elstu risturnar, sem eru frá seinni hluta 2. aldar, hafa fundist í Suður-Skandinavíu, það er að segja á Jótlandi, Sjálandi, Fjóni og syðst á Skáni, og því ekki ólíklegt að vagga rúnanna hafi verið á þeim slóðum þó ekki sé það endanlega sannað.¹

Enn sterkari stoðum var rennt undir þá tilgátu þegar merkilegar rúnir fundust á vopnaleifum sem grafnar voru upp úr fórnarkeldu í Illerup á Jótlandi. Þar fórnuðu Jótar laust fyrir árið 200 vopnum sem sennilega voru tekin af gjörsigruðum óvinaher. Á níu vopnum voru rúnir. Tveir spjótsoddar báru nafnið Wagnijo, en spjótsoddur með sama nafni hefur áður fundist í vopnafórn á Fjóni. Wagnijo hefur því að öllum líkindum verið þekktur vopnasmiður á sinni tíð.²

Allar elstu risturnar, frá 2. og 3. öld, eru stuttar, eitt eða tvö orð, en rúnastafrófið virðist vera komið í fastar skorður og ekki verður annað séð en að þeir sem rúnirnar ristu séu vel skrifandi. Því má ganga út frá því sem vísu að þær hafi verið í notkun um skeið þegar þessar ristur voru gerðar.

Tilvísanir:

¹ Erik Moltke 1986, bls. 23-73.

² Jørgen Ilkjær og Jørn Lønstrup 1981; Marie Stoklund 1986.

Heimildir:

• Ilkjær, J. og Lønstrup, J. 1981. Runefundene fra Illerup Ådal. En arkeologisk vurdering af vore ældste indskrifter. Kuml.
• Moltke, Erik 1986. Runes and their Origin, Denmark and Elsewhere. København.
• Stoklund, Marie 1986: Neue Runenfunde in Illerup und Vimose (Ostjiitland und Fiinen, Dánemark). Germania 64. Mainz am Rhein.

Mynd:

• Danske runeinnskrifter med eldre runer. (Sótt 8.02.2013).

---

Texti þessa svars birtist áður í: Þórgunnur Snædal, 1998: „Íslenskar rúnir í norrænu ljósi.“ Árbók Hins íslenzka fornleifafélags. Reykjavík. Textinn er lítillega aðlagaður Vísindavefnum....