Er þjóðkirkjan ríkisstofnun?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er þjóðkirkjan ríkisstofnun?
Íslenskar ríkisstofnanir eru margar og mismunandi og engin algild skilgreining er til á ríkisstofnun. Í lögum um opinber fjármál er hugtakið ríkisaðili skilgreint sem: „aðilar sem fara með ríkisvald og þær stofnanir, sjóðir og fyrirtæki sem eru að hálfu eða meiri hluta í eigu ríkis og sveitarfélaga.“ Björg Thorarensen hefur svo skilgreint ríkisvald á eftirfarandi hátt: „vald sem stofnanir ríkisins hafa til að setja mönnum ákveðnar reglur til að koma á skipulagi og felur þetta vald í sér heimild til að beita menn þvingunum til þess að þessum reglum sé fylgt“.^[1] Þjóðkirkjan fer með opinbert vald í tilteknum málaflokkum og handhafi ríkisvalds að því leiti.

Lög um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar voru sett í maí 1997 en af þeim má lesa að rekstrarfyrirkomulag þjóðkirkjunnar er sérstakt þar sem ríkið sér um að greiða laun starfsmanna hennar. Var þetta ákveðið með svonefndu kirkjujarðasamkomulagi frá 1997 þar sem þjóðkirkjan lét ríkinu í té allar kirkjujarðir gegn því að ríkið greiði starfsmönnum hennar laun og að prestar og starfsmenn biskupsembættis njóti réttinda sem opinberir starfsmenn. Með setningu laganna var ætlunin að skilgreina þjóðkirkjuna sem sjálfstæðan aðila gagnvart ríkinu þó hún nyti stuðnings þess. Var þá lögð áhersla á að þjóðkirkjan nyti sjálfstæðis til að haga innri málefnum sínum sjálf. Lögin eru jafnframt útfærsla á 62. gr. stjórnarskrárinnar sem kveður á um skyldu ríkisins til að „styðja og vernda“ kirkjuna. Var ætlunin með lögunum því að viðhalda þessum nánu tengslum en á sama tíma að aðgreina þjóðkirkjuna sem sjálfstæðan aðila gagnvart ríkinu sem slíku og tryggja henni fjármagn.

Þrátt fyrir ofangreint hefur úrskurðarnefnd um upplýsingamál komist að þeirri niðurstöðu að þjóðkirkjan sé handhafi framkvæmdarvalds „a.m.k. að því leyti sem þeim er falið opinbert vald.“ Þar var sérstaklega vísað til eldri úrskurða og álita umboðsmanns Alþingis um þetta efni. Hlutar þjóðkirkjunnar hafa verið taldir sem hluti af ríkisvaldinu, þá sérstaklega þegar starfsvið hennar snertir stjórnsýslu og meðferð opinbers valds. Það voru þá skipanir í embætti í tíma eldri laga. Hins vegar falla ákvarðanir og athafnir kirkjunnar um kenningar og trúariðkun utan þess og þá ekki undir starfssvið umboðsmanns Alþingis.

Því er vandasamt að skilgreina þjóðkirkjuna sem ríkisstofnun, hún er sjálfstæður lögaðili sem nýtur stuðning ríkisins í formi ríkulegra fjárframlaga ár hvert. Innri málefni hennar eru á hennar eigin ábyrgð. Að því leyti sem hún fer með opinbert vald þarf hún að lúta upplýsingalögum og eftirliti umboðsmanns Alþingis. Þessi stjórnskipulega staða kirkjunnar er afar sérstök og má rekja til sögu kirkjunnar auk hins sérstaka kirkjujarðasamkomulags. Í stuttu máli er svarið við spurningunni því þetta: Þjóðkirkjan er ríkisstofnun að hluta til.

Tilvísun:

1. ^ Björg Thorarensen. (2015). Stjórnskipunarréttur II: Handhafar ríkisvalds. bls. 30.

Heimildir:

• Álit Umboðsmanns Alþingis nr 6411/2015. (Sótt 16.12.19)
• Björg Thorarensen. (2015). Stjórnskipunarréttur II : Handhafar ríkisvalds.
• Frumvarp til laga um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar. Mál 301 á 121. löggjafarþingi 1996-97. (Sótt 16.12.19)
• Lög um opinber fjármál númer 123/2015. (Sótt 16.12.19)
• Samkomulag íslenska ríkisins og þjóðkirkjuna um kirkjujarðir og launagreiðslur presta og starfsmanna þjóðkirkjunnar. (Sótt 16.12.19)

Mynd:

• Reykjavik Cathedral eftir Diego Delso. (Sótt 20.4.2018) Myndin er birt undir leyfi Creative Commons BY-SA 4.0

Svarið var lítillega uppfært 23.4.2021.

...