Er það rétt að fornmenn hafi breytt farvegi Öxarár á 10. öld?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er það rétt að fornmenn hafi breytt farvegi Öxarár á 10. öld?
Í bókinni Landið þitt Ísland^[1] segir:

Öxará fellur úr Myrkavatni milli Leggjabrjóts og Búrfells um Öxarárdal og út á Biskupsbrekkuhraun innan við Brúsastaði. Þar þekja aurar hennar stór svæði sem hún hefur kvíslast um, en eru nú skraufþurrar rásir. Ein þeirra [núverandi farvegur] liggur ofan í djúpa hliðargjá úr Stekkjargjá og eftir henni spölkorn uns hún beygir til austurs yfir gjána og um skarð í eystri gjárbakkanum niður á Efrivellina, sem eru til orðnir af framburði hennar …

Annað Árfar liggur vestan Almannagjár, miðja vegu milli gjárinnar og Brúsastaða, suður og vestur yfir Kárastaðahraun og að Þingvallavatni skammt austan við Skálabrekku. Þar heitir Árfarsgrynning í vatninu undan „ósnum“. Þar féll Öxará oft í vatnavöxtum, og líklega hefur þar í eina tíð verið aðalfarvegur hennar.

Öxarárfoss.

Í Haukdælaþætti Sturlungu segir að Öxará hafi verið veitt „í Almannagjá og fellur nú eftir Þingvelli“. … Á 12. öld hafa menn talið að Öxará hafi ekki fallið um Þingvöll á landnámsöld, heldur hafi hún legið í Árfarinu og verið veitt ofan í Almannagjá til þess að fá vatn á þingstaðinn svo að menn þyrftu ekki að sækja það í gjárnar. Öxarárfoss er elsta „mannvirkið“ á Þingvelli eða afleiðing elstu vatnsveitu feðra vorra. „Þar sem Öxará rennur eftir Almannagjá er hraunið lítið vatnsnúið. Að vísu má finna þar lábarða möl, en hún er úr annarri bergtegund, hefur borist ofan úr fjöllum (Súlum). Þetta gefur í skyn að áin hafi skamman aldur runnið þarna, varla miklu lengur en síðustu 1000 árin“, segir Guðmundur Kjartansson jarðfræðingur. ^[2]

Samkvæmt þessu „töldu menn á 12. öld“ að Árfarið hafi verið stíflað miðja vegu milli Brúsastaða og Almannagjár og Öxará veitt í gjána. Rökin eru, auk sögunnar sem rituð var á 12. eða 13. öld, að í flóðum á áin það til að falla í báða farvegi og sennilega var því tiltölulega hægur vandi að beina henni í hvorn farveginn sem var, og loks orð Guðmundar jarðfræðings um lítt vatnsnúið hraun í Almannagjá.

Tilvísanir:

1. ^ Landið þitt Ísland, 5. bindi, eftir Þorstein Jósepsson, Steindór Steindórsson, Björn Þorsteinsson og Guðjón Ármann Eyjólfsson. Reykjavík, Örn og Örlygur, 1984.
2. ^ Vafalaust hefur Björn Þorsteinsson sagnfræðingur, sem mikið skrifaði um Þingvelli og sennilega þennan kafla, þetta munnlega eftir Guðmundi Kjartanssyni jarðfræðingi.

Mynd:

• Öxarárfoss - Iceland | "Öxarárfoss is a waterfall in Þingvel… | Flickr. Höfundur myndar: Ron Kroetz. Birt undir Creative Commons Attribution-NoDerivs 2.0 Generic. (Sótt 28. 3. 2017).

Aðrar spurningar um Öxará:

• Hvaða vísbendingar eru til um að farvegi Öxarár á Þingvöllum hafi verið breytt á 10. öld og nákvæmlega hvar á farveginum að hafa verið breytt?
• Því er haldið fram að Öxará hafi verið færð úr farvegi sínum fyrir stofnun alþingis árið 930. Er það rétt, og ef svo, hvar rann hún áður og hvernig fóru menn að því að breyta farvegi hennar?
• Er vitað hvar Öxará rann áður en hún var færð í Öxarárfoss?

...