Er hægt að færa niður skuldir almennings án þess að nokkur beri kostnaðinn?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er hægt að færa niður skuldir almennings án þess að nokkur beri kostnaðinn?
Reglulega koma ýmsir fram sem telja sig hafa fundið leið til að færa niður skuldir almennings án þess að nokkur beri af því kostnað. Svo er ekki: á endanum þarf einhver að bera kostnað af slíkum afskriftum og það eru líklega að stærstum hluta íslenskir skattgreiðendur.

Leið 0

Augljósasta leiðin til að færa niður skuldir almennings er að eigendur lánanna, það er innlendar lánastofnanir, færi þessar skuldir niður með því að afskrifa þær. Ef þessi niðurfærsla er til dæmis 200 ma.kr. (algeng tala í almennri umræðu um málið), rýrnar eigið fé þessara lánastofnana sem því nemur. Þar sem skattgreiðendur eru að stærstum hluta eigendur þessara lána (í gegnum eign sína á Íbúðalánasjóði og Landsbankanum) bera þeir stærstan hluta kostnaðarins. Afgangurinn lendir á innlendum lífeyrissjóðum og erlendum eigendum annarra lánastofnana. Ekki er útilokað að hluti afgangsins (eða jafnvel allt) lendi á endanum á skattgreiðendum þar sem þessir aðilar reyni að sækja sér fébætur frá hinu opinbera fyrir dómstólum.

Leið 1

Einhver taldi sig hafa fundið leið fram hjá því að láta skattgreiðendur borga reikninginn með því að láta Seðlabankann prenta peninga fyrir upphæðinni og þannig væri hægt að færa niður skuldir almennings án þess að nokkur kostnaður hlytist af. Við nánari skoðun kemur í ljós að það stenst engan veginn. Til að skilja það er afar mikilvægt að átta sig á því að peningar sem Seðlabankinn býr til (annaðhvort með „raunverulegri“ prentun þeirra eða með rafrænni aukningu innlána lánastofnana í Seðlabankanum) er skuldbinding Seðlabankans og er því á skuldahlið bankans.

Við það að Seðlabankinn prentar 200 ma.kr. til að færa niður skuldir almennings myndast skuld á efnahagsreikningi Seðlabankans upp á 200 ma.kr. en engin eign til mótvægis (hann eignast 200 ma.kr. skuld almennings við lánastofnanir en færir hana niður í ekkert með því að afskrifa hana). Það þýðir að eitthvað annað á skuldahlið Seðlabankans þarf að lækka á móti svo þetta gangi upp bókhaldslega. Þetta annað er eigið fé Seðlabankans sem rýrnar þá um 200 ma.kr. Og hvað með það kann einhver að segja. Jú, Seðlabankinn er í eigu skattgreiðenda og rýrnun eiginfjár hans er því ekkert annað en reikningur á skattgreiðendur með sama hætti og í Leið 0, nema hvað að í þessu tilviki bera skattgreiðendur örugglega allan kostnaðinn óskiptan.

Leið 2

Til að reyna að komast hjá því að rýra eigið fé Seðlabankans með þessum hætti datt einhverjum öðrum í hug það snjallræði að búa til sérstakt eignarhaldsfélag í eigu Seðlabankans og að þar væri hægt að færa tapið þannig að það sæist ekki á efnahagsreikningi bankans. Nánari skoðun leiðir í ljós að það skiptir að sjálfsögðu engu máli. Við fyrstu sýn liti efnahagsreikningur Seðlabankans vissulega betur út: hann ætti 200 ma.kr. eign (kröfu á þetta eignarhaldsfélag) á móti aukningu skuldbindinga vegna peningaprentunarinnar. En á efnahagsreikningi eignarhaldsfélagsins er nú 200 ma.kr. skuld við Seðlabankann en engin eign (félagið eignast 200 ma.kr. skuld almennings við lánastofnanir en færir hana niður í ekkert með því að afskrifa hana). Eigið fé eignarhaldsfélagsins er því neikvætt um 200 ma.kr. og Seðlabankinn á því eignarhaldsfélag sem er einskis virði og þarf því á endanum að afskrifa það sem gefur nákvæmlega sömu niðurstöðu og í Leið 1.

Leið 3

Enn á ný taldi einhver sig hafa fundið leið fram hjá þessu. Hvað ef Seðlabankinn prentar peninga, lætur skuldara hafa en gegn því skilyrði að þeir borgi niður lánin sín og gegn því skilyrði að lánastofnanir leggi þá peninga strax aftur í Seðlabankann sem legði þá aftur í eignarhaldsfélagið? Í því tilviki ætti Seðlabankinn vissulega 200 ma.kr. eign (kröfu á eignarhaldsfélagið) á móti 200 ma.kr. aukningu skuldbindinga vegna peningaprentunarinnar og eignarhaldsfélagið ætti líka 200 ma.kr. eign (peninginn sem Seðlabankinn lagði inn í hann frá lánastofnunum) á móti 200 ma.kr. skuld sinni við lánastofnanirnar. Kröfu lánastofnana á heimili hefur því í raun verið breytt í kröfu þeirra á eignarhaldsfélagið. Krafan er því ekki horfin og kostnaðurinn af því að afskrifa hana lendir annaðhvort á lánastofnunum eða Seðlabankanum.

Ef þessi 200 ma.kr. greiðsla lánastofnana inn í eignarhaldsfélag Seðlabankans er bundin um aldur og ævi (og því í raun tekin eignarnámi), er þetta í raun töpuð eign fyrir lánastofnanirnar þar sem þær geta aldrei leyst hana til sín og nýtt hana (sama niðurstaða og Leið 0). Geti lánastofnanirnar hins vegar gengið að þessari eign verður tapið á endanum Seðlabankans (sama niðurstaða og Leiðir 1 og 2).

Lokaorð

Þótt skuldir innlendra heimila og fyrirtækja hafi lækkað töluvert undanfarin tvö ár eru þau enn mjög skuldsett og margir búa við erfiða skuldastöðu. Úrlausn skuldamála þeirra er því brýn. Almenn skuldaniðurfelling til allra er hins vegar afar ómarkviss aðgerð þar sem stór hluti hennar myndi helst nýtast þeim sem þurfa lítið á henni að halda. Hún yrði einnig mjög kostnaðarsöm og þann kostnað þyrftu íslenskir skattgreiðendur að bera með einum eða öðrum hætti. Að láta sem svo sé ekki er bæði villandi og óábyrgt.

Mynd:

• Scott Kenneth Noble. Sótt 27.2.2012.

---

Þetta svar birtist fyrst í Fréttablaðinu 23. febrúar 2012....