Merkir edda virkilega langamma?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Merkir edda virkilega langamma?
Í mörgum orðabókum stendur að orðið edda merki ‘langamma’. En hvað segja gögnin í raun og veru? Orðið edda er alls ekki algengt í fornritum. Það kemur aðeins fyrir á einum stað sem almennt orð (fremur en sem heiti á eddunum tveimur).

Eina gagnið um orðið á miðöldum (Snorra-Edda, útg. Finnur Jónsson, Khöfn 1931) er Snorra-Edda. Eins og sést á textanum hér fyrir ofan stendur þar ekki að edda merki ‘langamma’. Orðið er talið upp ásamt kvenheitum eins og móður, ömmu, eiðu, dóttur og jóð, og þar fram eftir götunum. Rökréttara er þess vegna að segja að edda sé skáldlegt heiti um konu til notkunar í kvenkenningum og engin dæmi finnast um aðra notkun orðsins á miðöldum fyrir utan sem titill verka um skáldskap og skáldskaparfræði. Raunar finnast engin dæmi um að orðið hafi beinlínis verið notað í kenningu.

Í helgikvæðinu Lilju er orðið edda notað („eigi glögg þótt eddu regla“) og merkir augljóslega ekki langömmu eða konu. Auk heldur finnst orðið í drápunni Leiðarvísan frá síðari hluta 12. aldar, en er oftast leiðrétt í dróttkvæðaútgáfum og merkir að minnsta kosti ekki langömmu. Edda kemur aftur á móti fyrir í eddukvæðinu Rígsþulu sem nafn á persónu sem er gift Áa — en það orð merkir ekki ‘langafi’ og stuðlunin kallar raunar á orð sem hefst á sérhljóða og helst e (samanber Ask og Emblu, Adam og Evu).

Rígsþula er aðeins varðveitt í Snorra-Eddu (Wormsbók) og þar af leiðandi eru dæmin tvö um að edda merki hugsanlega formóður ekki óháð heldur úr sama riti. Hvorugt dæmið tekur þó af allan vafa að edda merki þar beinlínis ‘langamma’. Dæmi 1 segir okkur aðeins að orðið sé skáldlegt heiti, merki þá ‘kona’ en hugsanlega ‘formóðir’ þó að það sé engan veginn öruggt, og dæmi 2 er sérnafn, vissulega á konu sem er formóðir og gift karli sem er forfaðir. Þessi dæmi eru þannig úr sömu átt og gögn sem sýna að orðið edda hafi verið í almennri notkun á miðöldum í merkingunni ‘langamma’ eru þá engin.

Mynd:

• SnE (SnE) ed. Finnur Jónsson 1931, p. 190 (ONP Reader). (Sótt 2.05.2023).

Þetta svar birtist fyrst á síðunni Bókmenntir og listir. Textinn er lítillega aðlagaður Vísindavefnum.

...