Hvaða áhrif hafa eldgos á dýr?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaða áhrif hafa eldgos á dýr?
Skaðleg áhrif eldgosa á dýralíf hér á landi hafa fyrst og fremst verið af völdum eitraðra efna, sem berast með gosösku og falla til jarðar á gróður og í drykkjarvatn, sem skepnurnar éta eða drekka og berast ofan í meltingarfærin. Eiturefnin frásogast úr meltingarfærunum til blóðsins og berast með því um líkamann. Þegar dýr anda að sér eitruðum gosgufum berast þær ofan í lungu. Þaðan geta efnin einnig frásogast til blóðsins.

Síbreytileg vindátt veldur því, að aska getur dreifst um allt land á tiltölulega skömmum tíma. Enginn staður er því óhultur hér á landi í eldgosum. Þess eru dæmi að eitruð aska frá Íslandi hafi borist til annarra landa og er talin hafa haft áhrif þar, einkum á gróður. Ríkjandi vindáttir stjórna því hvar hættan verður mest. Fín aska, sem berst lengst, getur jafnvel verið hættulegri en sú grófa vegna þess að fínar gosagnir hafa hlutfallslega stærra yfirborð og binda meira við sig af eiturefnunum.

Gosmökkur í Grímsvatnagosi í desember árið 1998.

Það eiturefni, sem kemur helst við sögu hér á landi, bæði við bráða og langvinna eitrun, er flúor og er þar yfirleitt átt við flúoríð, samband þess og vetnis (HF) eða önnur auðleyst sambönd. Margfaldur munur á flúor hefur mælst í fínni og grófri ösku frá Heklu.

Ef askan er ekki þeim mun meiri (2-3 mm), ganga skepnur að beit á landi sem fín aska hefur fallið á, en síður ef askan er gróf og þær kroppa hiklaust strá, sem koma upp úr ösku, hvort sem hún er fín eða gróf. Í báðum tilfellum er um að ræða eitrunarhættu. Gróðurinn tekur þó heldur lítið inn í sig af flúor úr ösku og aðeins í skamman tíma. Mengunin fylgir aðallega fína öskurykinu, sem loðir við gróðurinn.

Flúormenguð aska getur fallið beint í kyrrstætt vatn (polla, vötn) eða vatnsföll. Úrkoma getur fljótt þvegið flúorinn úr ösku, sem liggur á jörðinni og á plöntunum og skolað honum út í polla og vatnsföll, en þá er líka fyrst á eftir hætta á mengun drykkjarvatns, einkum í grunnum pollum eða vötnum.

Því er rétt að bæta við hér, að flúor er þekkt að því að menga útblástur frá álverum, einkum gömlum álverum. Í nágrenni álvera er því eitrunarhætta, en úr henni má draga verulega með góðum hreinsibúnaði.

Mynd:

• Veðurstofa Íslands. Ljósmyndari: Oddur Sigurðsson. Sótt 16. 4. 2010.

Þetta svar er hluti af lengri grein um áhrif eldgosa á dýr sem lesa á í heild sinni á vef Matvælastofnunar og birt hér með góðfúslegu leyfi. ...