Vísindavefurinn: Hvað er góðkynja æxli?

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

Hlusta

Hugtakið æxli eða æxlisvöxtur er þýðing á hugtakinu „neoplasia“, sem upprunnið er úr grísku orðunum „neo“ sem þýðir nýr og „plassein“ sem er vöxtur. Erfitt er að finna nákvæma meinafræðilega skilgreiningu á hugtakinu æxli, en gjarnan er notast við skilgreiningu breska meinafræðingsins Rupert Willis frá 1952. Samkvæmt henni er æxli óeðlileg fyrirferðaraukning í vef þar sem ofvöxtur í vefnum og skortur á samhæfingu við aðlægan eðlilegan vef er til staðar og þetta viðhelst þrátt fyrir að áreitið sem kom meininu af stað sé tekið í burtu eða hætti. Vitað er að þessi sjálfvirkni fruma í æxlum á rætur að rekja til breytinga í erfðaefni frumanna. Þær erfðaefnisbreytingar leyfa óhefta og stjórnlausa frumufjölgun sem verður sjálfstýrð, óháð lífeðlisfræðilegri vaxtarörvun eða annars konar stjórn.

Hefð er fyrir að skipta æxlum upp í góðkynja æxli og illkynja æxli. Illkynja æxli eru einnig nefnd krabbamein. Samkvæmt almennri skoðun lýtur þessi skipting að því að góðkynja æxli séu ekki lífshættuleg, gagnstætt því sem ætti við um illkynja æxli. Þetta á sér að mestu leyti stoð í raunveruleikanum, en málið er þó ekki alveg svo einfalt. Í raun geta góðkynja æxli verið lífshættuleg og margir sjúklingar hafa mjög góðar lífshorfur þrátt fyrir að vera með æxli sem talin eru illkynja. Vert er að taka fram að góðkynja æxli eru þó sjaldan lífshættuleg. Þessi skipting er einnig gerð flóknari með því að eðli sumra æxla er best flokkað sem þarna mitt á milli.

Góðkynja svitakirtilsæxli (e. hidradenoma) á kinn.

Það sem best greinir milli góðkynja æxla og illkynja æxla er hæfileiki illkynja æxla til að vaxa á ífarandi máta, bæði inn í aðlægan vef (það er með því að vaxa óreglulega ísmjúgandi inn í aðlægan eðlilegan vef) og einnig að sá sér (mynda meinvörp) til fjarlægra líffæra. Þennan hæfileika hafa góðkynja æxli ekki nema að mjög takmörkuðu leyti. Annars koma helstu þættir sem aðgreina góðkynja og illkynja æxli fram í þessari töflu:

	Góðkynja æxli	Illkynja æxli
Vaxtarmáti	Æxliskantur þenst út Oft hring- eða kúlulaga	Æxliskantur með ífarandi máta Illa afmörkuð
Vaxtarhraði fruma	Lítill	Mikill
Smásætt útlit	Vel sérhæfð Frumur einsleitar Kjarnadeilingar fáar Oft hýði eða gervihýði Frumur líkjast upphafsvef Sjaldan drep Sjaldan sármyndun	Mis- eða illa sérhæfð Frumur breytilegar Kjarnadeilingar margar Oftast án hýðis Frumur ólíkar upphafsvef Oft drep í æxli Oft sármyndun í æxli
Meinvörp	Ekki til staðar	Oft til staðar
Klínísk áhrif	Stundum vefræn áhrif eða hormónaframleiðsla	Vefræn áhrif, hormónamyndun, niðurbrotsáhrif og almenn einkenni
Lífshætta	Afar sjaldan lífshætta	Mjög gjarnan lífshætta

Upplýsingarnar í töflunni eru almenn upptalning á margvíslegum atriðum sem hjálpleg geta verið við aðgreiningu í góð- og illkynja æxli. Það er hins vegar veruleg skörun varðandi nánast öll þessi atriði. Það sem kemur best að notum í hvert sinn við að greina á milli góð- og illkynja æxla er mjög mismunandi og er til dæmis mjög háð staðsetningu innan líkamans og því líffæri sem æxlið myndast í. Það er enda um að ræða gríðarlegan fjölda mjög mismunandi meina sem flokkast sem góðkynja og jafnvel ennþá fjölskrúðugri hóp æxla sem flokkast undir illkynja æxli í líkamanum, eða æxli sem þar eru mitt á milli og gjarnan eru flokkuð með illkynja æxlum, sem þó hafa afar litla tilhneigingu til að sá sér út um líkamann.

Frekari fróðleikur á Vísindavefnum:

Geta góðkynja æxli verið lífshættuleg? eftir Jón Gunnlaug Jónasson
Eru góðkynja heilaæxli krabbamein? eftir Helgu Ögmundsdóttur
Koma fram æxli í öllum tegundum krabbameins? eftir Helgu Ögmundsdóttur
Hvað er það sem gerist í frumunum þegar við fáum krabbamein? eftir Helgu Ögmundsdóttur
Er allt krabbamein lífshættulegt? eftir Helgu Ögmundsdóttur

Mynd:

Wikimedia.org. Sótt 9.4.2010.

Hér er einnig svarað spurningunum:

Hvað er æxli?
Hvað er neoplasm?

Senda grein til vinar

Sendu inn spurningu

Hvað er góðkynja æxli?

Höfundur

Útgáfudagur

Spyrjandi

Efnisorð

Tilvísun

Senda grein til vinar

Sendu inn spurningu

Hvað er góðkynja æxli?

Höfundur

Útgáfudagur

Spyrjandi

Efnisorð

Tilvísun

Deila

Senda grein til vinar