Eru einhver steinefni í íslenskum jarðlögum sem hægt er að nota sem brýni?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Eru einhver steinefni í íslenskum jarðlögum sem hægt er að nota sem brýni?
Brýni eru yfirleitt skilgreind sem flatir steinar sem notaðir eru til þess að skerpa bit málmverkfæra og eru oft bleytt með olíu eða vatni fyrir notkun. Saga eggverkfæra og brýna er samofin og steinbrýni hafa verið notuð síðan málmblöð komu til sögunnar. Val á sérstöku bergi til notkunar í brýni má rekja til fyrri hluta bronsaldar.

Bergfræðilega er gott náttúrlegt brýni samsett úr hörðum steindum, venjulega kvarsi, magnetíti eða granati, sem eru bundnar í mýkri grunnmassa. Hörðu steindakornin eru nær alltaf hvasshyrnd í lögun, meðan mýkri grunnmassinn samanstendur aðallega úr glimmersteindum eða kalki. Bæði myndbreytt berg og setberg bjóða upp á þennan textúr og steindasamsetningu. Verknaðurinn við að brýna hefur í för mér sér að harðar steindir sverfa málminn á blaðinu.

Heimildir um brýnistöku úr íslensku bergi er að finna í ferðabók Eggerts og Bjarna þar sem getið er um brýnisberg í Hörgárdal og úr fornleifaskrá Siglufjarðarkaupstaðar þar sem getið er um brýnisberg við Sauðanesvita.

Brýnistökustaðirnir eru úr dóleríti. Dólerít er grófkristallað basalt. Samsetning dóleríts er ekki dæmigerð fyrir góð brýni. Í góðu brýni eru hörðu steindirnar kantaðar með meiri hörku en járn. Yfirleitt eru hörðu steindirnar í mjúkum grunnmassa úr glimmeri eða kalki. Dólerít samanstendur af plagíóklas, klínópýroxen og málmi. Plagíóklas hefur hörkuna 6-6,5 á Mohs-kvarða sem er aðeins meira en járn sem hefur hörkuna 6 á Mohs-kvarða. Milli plagíóklaskristallanna er pýroxen með hörku 5-6. Til samanburðar er harka glimmers um 3.

Dólerít er nokkuð grófkorna basískt berg — á milli basalts og gabbrós.

Steinbrýnin hafa því verið mjög hörð í sér en varla nægilega hörð til að sverfa járnið auðveldlega af blaði eggverkfæra. Það sem einkennir brýnistökustaðina er mjög flögótt berg sem brotnar auðveldlega niður. Steinflögunar mynda slétta fleti sem þægilegt hefur verið að renna eftir með eggverkfærum til að brýna. Má því gera ráð fyrir að sléttir fletir hafi skipt meira máli en steindasamsetning bergsins. Brýnistökustaðirnir við Sauðanes og í Hörgárdal hafa verið notaðir af bændum og verkamönnum í sveitunum í kring.

Eggert og Bjarni taka fram að finna megi ágætis steinbrýni í Hörgárdal en erlend brýni séu betri. Líklegt er að íslensk steinbrýni hafi verið góð meðan þau voru ný með hrjúft yfirborð sem sverfur járnið af blaðinu en með hverri notkun slípast brýnið niður og verður að lokum slétt og þá um leið gagnslaust til að brýna með.

Mynd: Jarðfræðiglósur GK. Sótt 16. 3. 2010.

---

Í heild hljóðaði spurningin svona:

Ég er húsgagnasmiður og áhugamaður um brýningar á verkfærum. Spurning: Eru til einhverskonar steinefni í íslenskum jarðlögum (steinn eða e.t.v. aska) sem hægt er að nota sem brýni?

...