Hvað hafa margir ísbirnir komið til Íslands?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað hafa margir ísbirnir komið til Íslands?
Ísbirnir (Ursus maritimus) hafa flækst hingað til lands annað slagið allt frá því að landið byggðist og sennilega mun lengur. Þúsunda ára gamlar leifar eftir hvítabjörn hafa fundist á Norðurlandi. Á síðasta jökulskeiði var Ísland á syðri mörkum jökulíssins og ísbirnir því væntanlega haft ágætis aðgengi að landinu.

Komur ísbjarna til Íslands eru oftast í tengslum við hafís og kemur því ekki á óvart að flestir hafa þeir komið á land á svæðinu frá Hornströndum og austur um Norðurland.

Skráðar eru í heimildir rétt tæplega 250 hvítbjarnakomur til landsins frá upphafi byggðar, með um 500 dýrum. Elsta frásögn um ísbjarnakomu er sögð vera frá um 890, en þá á Ingimundur gamli, landnámsmaður í Vatnsdal, að hafa séð birnu með tvo húna og varð þá til örnefnið Húnavatn í Austur-Húnavatnssýslu.

Sumarið 1993 fannst ísbjörn á sundi norður af Horni við Vestfirði. Sjómennirnir sem komu að dýrinu hífðu það um borð í bát sinn og hengdu. Þetta dráp olli harðvítugum deilum sem enduðu með því að dýrið var gert upptækt, stoppað upp og er nú haft til sýnis á Náttúrugripasafninu í Bolungarvík. Árið 1988 var ungt bjarndýr fellt í Fljótum í Skagafirði. Það var stoppað upp og haft til sýnis á Náttúrugripasafninu í Varmahlíð. Fæst þeirra dýra sem felld hafa verið á eða við Ísland hafa varðveist. Þó eru til nokkur uppstoppuð dýr sem höfð hafa verið til sýnis víða um land. Svonefndur Grímseyjarbjörn sem unninn var við Grímsey árið 1969 er til að mynda varðveittur á Náttúrugripasafni Þingeyinga í Húsavík.

Síðasta heimsókn hvítabjarnar hingað til lands var september árið 2024. Þann 19. september upp úr hádegi tilkynnti kona í sumarhúsi á Höfðaströnd í Jökulfjörðum um hvítabjörn á vappi í kring um bústaðinn. Dýrið var fellt sama dag og reyndist vera húnn, um 150 til 200 kg.

Átta árum fyrr, eða 16. júlí árið 2016, barst tilkynning til lögreglunnar á Sauðárkróki um að hvítabjörn hafði sést við Hvalnes á Skaga. Það dýr var fellt skömmu síðar en um stálpaða birnu var að ræða.

Það er mjög misjafnt hve algengar ísbjarnakomur eru og skera harðindakaflar sig þar úr. Alla síðustu öld er vitað um 71 dýr sem “heimsóttu” landann, þar af komu að minnsta kosti 27 dýr á land frostveturinn 1917-1918. Mesti “ísbjarnavetur” sem sögur fara af er hins vegar hinn harði hafísvetur 1880-81, en heimildir eru fyrir því að þá hafi alls 63 dýr komið hér á land. Flest þessara dýra komu eftir áramót þann vetur þegar hafís lá vikum saman meðfram landi.

Íslendingar hafa iðulega tekið frekar óblíðlega á móti þessu stóra rándýri þegar það hefur flækst hingað til lands. Hvítabirnirnir hafa venjulega verið vegnir, enda mikill fengur í slíkri skepnu í harðbýlu landi þar sem kjör voru kröpp. Nú eru hins vegar breyttir tímar og því ástæðulaust að drepa dýrin við hvert tækifæri nema mannslífum eða verðmætum sé ógnað.

Vorið 1993 var samþykkt á Alþingi frumvarp sem meðal annars kveður á um að bannað sé að veiða ísbirni á hafís eða sundi, en heimilt að fanga lifandi björn og flytja þangað sem hann veldur ekki usla. Eftir stendur þó að leyfilegt er að fella björn sem ógnar mannslífum eða búsmala.

Með þessu frumvarpi voru Íslendingar að koma til móts við þau lönd þar sem hvítabirnir halda til að staðaldri. Þessi lönd skrifuðu undir samning um verndun hans árið 1973, en þá var tegundin talin hætt komin vegna ofveiði. Nokkrar undantekningar eru þó frá þessari verndun, til dæmis eru kvótar settir á svokallaðar frumbyggjaveiðar á Grænlandi og í Kanada.

Höfundur þakkar Ævari Pedersen dýrafræðingi fyrir gagnlegar ábendingar við gerð þessa svars.

Heimildir og mynd:

• Ævar Petersen og Þórir Haraldsson 1993. Komur hvítabjarna til Íslands fyrr og síðar. Í: Páll Hersteinsson og Guttormur Sigbjarnarson (ritstj.). Villt íslensk spendýr. Hið íslenska náttúrufræðifélag - Landvernd, Reykjavík, bls. 74-78.
• Safnahúsið á Húsavík. (Skoðað 04.04.2013).
• Lögreglan á Vestfjörðum | Lögreglan. (Sótt 20.09.2024).

Gunnar Rögnvaldsson frá Hrauni sendi okkur eftirfarandi bréf í júní 2008:

Af þeirri umræðu sem skapaðist vegna komu ísbjarnar til landsin nú á dögunum þá hef ég ekki rekist á í upptalningu á síðustu komum ísbjarna til landsins upplýsingar um ísbjörn sem gekk á land á Ásbúðum á Skaga í febrúar 1971. Um það má m.a lesa í öldinni okkar auk þess sem bændur á Hrauni og Víkum muna þetta vel. Mér datt í hug að bæta þessu í pottinn.

---

Hér er einnig svarað spurningunum:

• Hvenær kom ísbjörn síðast á land á Íslandi?
• Hvað verður um ísbirni sem skotnir eru við Ísland?

...