Sólin
Rís 10:26 • sest 16:02
Tunglið
Rís 01:04 • Sest 15:19
Flóð
Árdegis: 01:05 • Síðdegis: 13:31
Fjara
Árdegis: 07:12 • Síðdegis: 20:04
Orðið hugmyndafræði er íslensk þýðing á orðinu ídeólógía, sem er upprunnið í frönsku (ideologie), í skrifum heimspekingsins Destutt de Tracy (1754—1836). Hjá honum og fleirum stendur orðið fyrir heildstæða lýsingu á samfélaginu ásamt hugmyndum um hvernig skuli breyta því til hins betra. Í hugmyndasögunni hafa róttækir eða gagnrýnir höfundar, öðrum fremur, hneigst til að nota þetta orð. Innifalið í upphaflegu merkingu orðsins er enda það viðhorf að ekki sé allt sem sýnist og hugmyndir manna, hreyfinga eða stofnana fléttist oft saman í stærri heildir en menn vilja vera láta. Að því er virðist sjálfsagðar hugmyndir innan samfélagsins kunni að vera notaðar til að réttlæta skipan mála sem sé fjarri því sjálfsögð. Í dag er talað um hugmyndafræði kommúnisma, sósíalisma, fasisma, frjálshyggju, sósíal-demókratisma, íhalds, kirkju og fleiri aðila. Við sjáum strax að hér hefur orðið þróast frá þröngri notkun de Tracys til dæmis að því leyti að þessir aðilar hafa ekki allir í huga breytingar á þjóðfélaginu. Hugmyndafræði stjórnmálaafla er oft sett fram samtímis með tilfinningaþrungnum slagorðum og undir merkjum fræða eða vísinda og höfðar því hvort tveggja til tilfinninga manna og vitsmuna. Á seinni árum hefur merking orðsins enn víkkað á þann veg samkvæmt orðabókum að talað er um að hugmyndafræði einhvers hóps eða menningarsamfélags sé sá hugsunarháttur, kenningakerfi, goðsagnir eða tákn sem einkenna hópinn eða tilheyra honum. Má þá tala um hugmyndafræði starfsgreinar, stofnunar og félagshreyfingar. Heimildir: Britannica.com Þorsteinn Vilhjálmsson. "Hugmyndafræði vísindanna í ljósi sögunnar". Tímarit Máls og Menningar, 44, 2. hefti 1983, bls. 169-188.
Hvað er hugmyndafræði?
Orðið hugmyndafræði er íslensk þýðing á orðinu ídeólógía, sem er upprunnið í frönsku (ideologie), í skrifum heimspekingsins Destutt de Tracy (1754—1836). Hjá honum og fleirum stendur orðið fyrir heildstæða lýsingu á samfélaginu ásamt hugmyndum um hvernig skuli breyta því til hins betra. Í hugmyndasögunni hafa róttækir eða gagnrýnir höfundar, öðrum fremur, hneigst til að nota þetta orð. Innifalið í upphaflegu merkingu orðsins er enda það viðhorf að ekki sé allt sem sýnist og hugmyndir manna, hreyfinga eða stofnana fléttist oft saman í stærri heildir en menn vilja vera láta. Að því er virðist sjálfsagðar hugmyndir innan samfélagsins kunni að vera notaðar til að réttlæta skipan mála sem sé fjarri því sjálfsögð. Í dag er talað um hugmyndafræði kommúnisma, sósíalisma, fasisma, frjálshyggju, sósíal-demókratisma, íhalds, kirkju og fleiri aðila. Við sjáum strax að hér hefur orðið þróast frá þröngri notkun de Tracys til dæmis að því leyti að þessir aðilar hafa ekki allir í huga breytingar á þjóðfélaginu. Hugmyndafræði stjórnmálaafla er oft sett fram samtímis með tilfinningaþrungnum slagorðum og undir merkjum fræða eða vísinda og höfðar því hvort tveggja til tilfinninga manna og vitsmuna. Á seinni árum hefur merking orðsins enn víkkað á þann veg samkvæmt orðabókum að talað er um að hugmyndafræði einhvers hóps eða menningarsamfélags sé sá hugsunarháttur, kenningakerfi, goðsagnir eða tákn sem einkenna hópinn eða tilheyra honum. Má þá tala um hugmyndafræði starfsgreinar, stofnunar og félagshreyfingar. Heimildir: Britannica.com Þorsteinn Vilhjálmsson. "Hugmyndafræði vísindanna í ljósi sögunnar". Tímarit Máls og Menningar, 44, 2. hefti 1983, bls. 169-188.
Höfundar
prófessor emeritus, ritstjóri Vísindavefsins 2000-2010 og ritstjóri Evrópuvefsins 2011
Útgáfudagur
19.6.2000
Spyrjandi
Hrafn Óli Sigurðsson
Tilvísun
Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson. „Hvað er hugmyndafræði?“ Vísindavefurinn, 19. júní 2000, sótt 24. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=536.
Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson. (2000, 19. júní). Hvað er hugmyndafræði? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=536
Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson. „Hvað er hugmyndafræði?“ Vísindavefurinn. 19. jún. 2000. Vefsíða. 24. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=536>.
Deila
