Hvenær var fundafrelsi lögfest á Íslandi? Var það með stjórnarskránni 1874 eða fyrr?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær var fundafrelsi lögfest á Íslandi? Var það með stjórnarskránni 1874 eða fyrr?
Ákvæði í stjórnarskrá um fundafrelsi voru í stjórnarskrá um hin sérstaklegu málefni Íslands frá 5. janúar 1874. Sú stjórnarskrá var nánast samhljóða dönsku grundvallarlögunum frá 1849 og hluti af þróun sem varð í Evrópu á 19. öld þar sem þjóðir settu sér stjórnarskrá með yfirlýsingar um mannréttindamál. Upphafið má meðal annars rekja til bandarísku sjálfstæðisyfirlýsingarinnar 1776 og setningu stjórnarskrár Bandaríkjanna 1787 og svo frönsku stjórnarbyltingarinnar sem leiddi til þess að franska réttindayfirlýsingin var sett árið 1789. Ýmsar stjórnarskrár í Evrópu sóttu fyrirmynd sína til frönsku yfirlýsingarinnar, þar á meðal stjórnarskrá Belgíu sem var sett árið 1831 en grundvallarlög Danmerkur byggðu á henni. Því byggði stjórnarskráin sem Íslendingar fengu, á því sem var að gerast í Evrópu á 19. öld.

Ákvæði um fundafrelsi var í 56. gr. upphaflegu stjórnarskrárinnar í mannréttindakafla hennar. Önnur ákvæði í kaflanum voru um trúfrelsi (46. og 47. gr.), rétt handtekins manns og skilyrði gæsluvarðhalds (48. gr.), friðhelgi heimilisins (49. gr.), friðhelgi eignarréttarins (50. gr.), atvinnufrelsi (51. gr.), rétt til framfærslustyrks (52. gr.), rétt til menntunar (53. gr.), prentfrelsi (54. gr.), félagafrelsi (55. gr.), skyldu vopnfærra manna til að taka þátt í vörn landsins (57. gr.), réttindi sveitarfélaga (58. gr.), skyldu til þess að skipa skattamálum með lögum (59. gr.) og afnám laga sem binda sérréttindi við aðal, nafnbætur eða tign (60. gr.).

Mannréttindakaflinn frá 1874 stóð nánast óbreyttur til ársins 1995, að því undanskildu að smávægilegar orðalagsbreytingar urðu og númer efnisgreina breyttist. Árið 1995 var mannréttindakafli stjórnarskrárinnar tekinn til gagngerrar endurskoðunar og hann meðal annars lagaður að alþjóðlegum skuldbindingum Íslands í mannréttindamálum, sérstaklega að ákvæðum Mannréttindasáttmála Evrópu, sem hafði verið lögfestur ári áður. Ákveðnar breytingar voru gerðar á félagafrelsisákvæðinu, meðal annars hvað orðalag og framsetningu varðar, en sú efnisbreyting var gerð að réttur manna til að standa utan félaga, hið svokallaða neikvæða félagafrelsi, var sett með skýrum hætti í greinina. Sú breyting byggði meðal annars á dómi Hæstaréttar frá árinu 1988 þar sem fram kom að þessi réttur væri ekki nægjanlega vel tryggður í íslenskum lögum.

Í greinargerð með breytingum á stjórnarskránni 1995 voru tilgreindar ýmsar ástæður fyrir þessari breytingu, meðal annars þær að annars gæti „sú staða komið upp að manni verði gert að eiga aðild að félagi sem starfar að málefnum gagnstætt sannfæringu hans eða skoðunum og greiða jafnvel framlög til þess“ og bent var á að slíkt stæðist til dæmis ekki önnur ákvæði stjórnarskrárinnar um að vernda skoðanafrelsi manna.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

• Hvaða lagaheimild mælir fyrir að stjórnarskráin sé æðri öðrum lögum? eftir Árna Helgason
• Hvernig verða lög til? eftir Magnús Viðar Skúlason

...