Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.
Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar
um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að
svara öllum spurningum.
Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að
svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki
nægileg deili á sér.
Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.
Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!
Í nútíma svæfingalæknisfræði er notast við nokkra mismunandi lyfjaflokka til að gera skurðlæknum kleift að framkvæma skurðaðgerðir án sársauka.
Innöndun á rokgjörnum svæfingalyfjum hefur verið notuð til svæfinga síðan um miðja nítjándu öld. Eter var fyrst notaður árið 1846 og var það fyrsta lyfið í flokki lyfja, sem ein og sér geta framkallað meðvitundarleysi, hreyfingarleysi og hindrað að sjúklingur upplifi sársauka á meðan skurðaðgerð stendur. Nú eru komin á markað ný lyf úr þessum flokki sem eru bæði öruggari og handhægari í notkun og eter heyrir sögunni til.
Þrátt fyrir langa notkun er verkunarmáti þessara lyfja ekki fullþekktur. Tvær kenningar eiga mestu fylgi að fagna, annars vegar að þau virki á mörgum stöðum í frumum (multisite theory of narcosis), og hins vegar að þau virki á einum stað (unitary theory of narcosis).
Svæfingu má innleiða annað hvort með innöndun svæfingalyfja (einkum notað í barnasvæfingum) eða með því að gefa í æð lyf sem valda meðvitundarleysi. Nú eru mest notuð til innleiðslu annars vegar barbituröt, og hins vegar nýtt lyf, propofol, sem einnig má nota til viðhalds svæfingar ef það er gefið í sídreypi.
Ópíöt (morfín skyld lyf) eru mikið notuð með svæfingalyfjum. Þau virka annars vegar á viðtaka (receptora) í mænu og hamla að sársaukaboð berist um mænu til heila og hins vegar á viðtaka í heila, þar sem þau hafa sársaukastillandi, öndunarletjandi og sljóvgandi áhrif. Í mjög stórum skömmtum valda þau meðvitundarleysi.
Loks má nefna staðdeyfilyf. Þau verka á frumuhimnur taugafruma og hindra að taugaboð berist eftir taugaþráðum. Þau eru til dæmis notuð í aðgerðum á útlimum, þar sem staðdeyfilyfinu er sprautað við taugar sem liggja út í viðkomandi útlim, þannig að hann dofnar.
Við mænudeyfingar er staðdeyfilyfinu sprautað í mænuvökvann, neðan við mænuendann, og dofnar þá neðri hluti líkamans. Við utanbastsdeyfingar er staðdeyfilyfi sprautað inn í hrygggöngin utan við himnu sem umlykur mænu og mænuvökva. Þá baðar lyfið taugarætur á viðkomandi svæði og hefur einhver áhrif á mænuna. Þessi deyfing er til dæmis notuð til verkjastillingar í fæðingum og í brjósthols- og kviðarholsaðgerðum, þar sem deyfingin dregur úr þörf á svæfingarlyfjum í aðgerð og er notuð til verkjastillingar fyrstu dagana eftir aðgerð.
Sjá einnig fræðslu frá Bandaríska svæfingalæknafélaginu: Anesthesia and you
Hjörtur Sigurðsson. „Hvaða efni eru notuð til svæfingar fyrir aðgerð og gera það að verkum að maður verður tilfinningalaus?“ Vísindavefurinn, 6. mars 2003, sótt 2. apríl 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=3206.
Hjörtur Sigurðsson. (2003, 6. mars). Hvaða efni eru notuð til svæfingar fyrir aðgerð og gera það að verkum að maður verður tilfinningalaus? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=3206
Hjörtur Sigurðsson. „Hvaða efni eru notuð til svæfingar fyrir aðgerð og gera það að verkum að maður verður tilfinningalaus?“ Vísindavefurinn. 6. mar. 2003. Vefsíða. 2. apr. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=3206>.
Sólin
Rís 06:41 • sest 20:23
Tunglið
Rís 05:00 • Sest 04:51
Flóð
Árdegis: 08:59 • Síðdegis: 21:23
Fjara
Árdegis: 02:51 • Síðdegis: 15:06
Í nútíma svæfingalæknisfræði er notast við nokkra mismunandi lyfjaflokka til að gera skurðlæknum kleift að framkvæma skurðaðgerðir án sársauka.
Innöndun á rokgjörnum svæfingalyfjum hefur verið notuð til svæfinga síðan um miðja nítjándu öld. Eter var fyrst notaður árið 1846 og var það fyrsta lyfið í flokki lyfja, sem ein og sér geta framkallað meðvitundarleysi, hreyfingarleysi og hindrað að sjúklingur upplifi sársauka á meðan skurðaðgerð stendur. Nú eru komin á markað ný lyf úr þessum flokki sem eru bæði öruggari og handhægari í notkun og eter heyrir sögunni til.
Þrátt fyrir langa notkun er verkunarmáti þessara lyfja ekki fullþekktur. Tvær kenningar eiga mestu fylgi að fagna, annars vegar að þau virki á mörgum stöðum í frumum (multisite theory of narcosis), og hins vegar að þau virki á einum stað (unitary theory of narcosis).
Svæfingu má innleiða annað hvort með innöndun svæfingalyfja (einkum notað í barnasvæfingum) eða með því að gefa í æð lyf sem valda meðvitundarleysi. Nú eru mest notuð til innleiðslu annars vegar barbituröt, og hins vegar nýtt lyf, propofol, sem einnig má nota til viðhalds svæfingar ef það er gefið í sídreypi.
Ópíöt (morfín skyld lyf) eru mikið notuð með svæfingalyfjum. Þau virka annars vegar á viðtaka (receptora) í mænu og hamla að sársaukaboð berist um mænu til heila og hins vegar á viðtaka í heila, þar sem þau hafa sársaukastillandi, öndunarletjandi og sljóvgandi áhrif. Í mjög stórum skömmtum valda þau meðvitundarleysi.
Loks má nefna staðdeyfilyf. Þau verka á frumuhimnur taugafruma og hindra að taugaboð berist eftir taugaþráðum. Þau eru til dæmis notuð í aðgerðum á útlimum, þar sem staðdeyfilyfinu er sprautað við taugar sem liggja út í viðkomandi útlim, þannig að hann dofnar.
Við mænudeyfingar er staðdeyfilyfinu sprautað í mænuvökvann, neðan við mænuendann, og dofnar þá neðri hluti líkamans. Við utanbastsdeyfingar er staðdeyfilyfi sprautað inn í hrygggöngin utan við himnu sem umlykur mænu og mænuvökva. Þá baðar lyfið taugarætur á viðkomandi svæði og hefur einhver áhrif á mænuna. Þessi deyfing er til dæmis notuð til verkjastillingar í fæðingum og í brjósthols- og kviðarholsaðgerðum, þar sem deyfingin dregur úr þörf á svæfingarlyfjum í aðgerð og er notuð til verkjastillingar fyrstu dagana eftir aðgerð.
Sjá einnig fræðslu frá Bandaríska svæfingalæknafélaginu: Anesthesia and you
