Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.
Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar
um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að
svara öllum spurningum.
Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að
svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki
nægileg deili á sér.
Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.
Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!
Vörtur eru aðallega þrenns konar. Í fyrsta lagi frauðvörtur sem eru algengastar meðal barna. Í öðru lagi vörtur á höndum og fótum, líka algengastar meðal barna og í þriðja lagi kynfæravörtur, sem eru að verða æ algengari sérstaklega í aldurshópnum 15-18 ára.
Frauðvörtur
Frauðvörtur orsakast af veiru (Molluscum contagiosum virus, MCV) og eru litlar bólur (vörtur). Þær eru oft glansandi og inni í þeim situr hvítur massi.
Frauðvörtur eru oft litlar glansandi bólur með hvítum massa.
Frauðvörtur smitast milli barna (einstaka sinnum hjá fullorðnum) eftir snertingu við sýkta húð. Ef barn er smitað geta vörturnar haldið áfram að dreifa sér. Meðgöngutími veirunnar er margar vikur. Það er misjafnt hversu mikil einkenni börnin fá, en þau geta fengið bakteríusýkingar, örmyndun eða exem í húðina. Í flestum tilvikum er æskilegt að reyna að fjarlægja vörturnar sem fyrst.
Ýmsar leiðir eru til meðferðar svo sem pensla þær með vörtueyðandi efni, skafa vörturnar, brenna með leysigeisla eða frysta.
Ein besta leiðin til að eyða vörtunum er að pensla þær með vörtueyðandi efni. Sú meðferð veldur líka minnstum sársauka og krefst lítillar fyrirhafnar. Til að pensla vörturnar er notað efni sem er bólgu- og blöðrumyndandi og leiðir þannig til eyðingar vörtunnar. Efnið veldur eingöngu bólgu í efstu lögum húðarinnar og getur því ekki valdið örum. Eftir að efnið er borið á þarf að þvo það af aftur. Venjulega er fyrst miðað við að hafa efnið á í 3-4 klukkustundir eða þar til vörturnar hafa bólgnað örlítið upp. Síðan er farið eftir því hvernig barnið þoldi efnið hvenær það er þvegið af næst þegar penslað er.
Bera skal sýkladrepandi krem á vörtustaði að kvöldi þess dags sem penslað er og í 3-4 daga á eftir. Ef mikill roði er áfram í vörtunum má halda áfram í nokkra daga til viðbótar.
Oftast ganga frauðvörtur til baka á 1-4 árum án meðferðar.
Vörtur á höndum og fótum og kynfæravörtur orsakast af veirum, alveg eins og frauðvörtur. Veirurnar sem valda þessum vörtum nefnast á ensku Human Papilloma Virus (HPV) og eru þekktar um það bil 60 tegundir af HPV-veirum.
HPV-veirur á höndum og fótum
Vörtur á höndum líkjast litlu blómkáli og eru yfirleitt í kringum neglur og á fingrum. Börn eiga erfitt með að láta vörturnar í friði, þau bíta og kroppa í þær þar til blæðir úr þeim og þá eru þær smitandi. Veiran smitast við beina snertingu, en getur einnig smitast í sundlaugum. Sum börn fá aldrei vörtur þrátt fyrir að vera útsett fyrir veirunni, á meðan önnur börn fá vörtur. Liðið geta margir mánuðir frá smiti þangað til varta myndast.
Vörtur á fótum myndast yfirleitt þar sem álagið er mest. Þær eru aumar þegar þrýst er á þær og við gang. Fótvarta er flatt samanþjappað húðsvæði sem er hart út til hliðanna en mýkra í miðjunni. Ef grannt er skoðað sjást oft litlir svartir punktar í vörtunni. Þetta eru ekki, eins og sumir halda, rætur hennar heldur myndast punktarnir við blæðingu.
Hægt er að meðhöndla vörtur á höndum og fótum með því að pensla þær með vörtueyðandi efni, skafa vörturnar, brenna með leysi eða frysta. Það getur þurft að endurtaka meðferð nokkrum sinnum.
Vörtur hafa undarlega hegðun, en jafnvel þó ekkert sé að gert þá hverfa þær yfirleitt eftir nokkur ár. Hjá um það bil 30-50% barna hverfa vörturnar innan 6 mánaða án þess að nokkuð sé gert.
HPV-veirur á kynfærum
Kynfæravörtur eru kynsjúkdómur sem smitast einungis við snertingu slímhúða við samfarir. Hundruð einstaklinga leita lækninga vegna kynfæravartna á ári hverju. Áberandi er að tíðni þessarar vörtu fer vaxandi í aldurshópnum 15-18 ára.
Kynfæravörtur eru ljósbleikar eða húðlitaðar og finnast á og við kynfæri og endaþarmsop. Mynd: Genital Warts, http://www.dermnet.com.
Veiran veldur ljósbleikum eða húðlitum vörtum á og við kynfæri og endaþarmsop. Venjulega er yfirborð vartnanna flipótt og þær vaxa í klösum sem orðið geta frekar stórir. Stundum myndast einungis húðlitar hrufur eða bólgur, og ef til vill fylgir þeim örlítill kláði, sem eru þá einu einkenni sjúkdómsins. Ef vörturnar eru í leggöngum eða á leghálsi getur verið erfitt að greina þær. Frá því að smit á sér stað þar til vörturnar birtast geta liðið allt að 12 mánuðir. Þess vegna getur verið erfitt að rekja slóðina til rekkjunauta sem þarf að skoða og meðhöndla.
Fáeinar tegundir HPV-hafa verið tengdar aukinni hættu á frumubreytingum og jafnvel krabbameini í leghálsi kvenna. Af þeirri ástæðu er mikilvægt að taka frumustrok reglulega frá leghálsi þeirra kvenna sem hafa fengið kynfæravörtur.
Ef grunur er um vörtusmit er mikilvægt að láta lækni skera úr um hvort svo sé og fá meðferð við hæfi. Algengast er að meðferð sé hafin með því að pensla vörturnar með vörtueyðandi efni. Efnið er mjög sterkt og getur brennt sé það haft of lengi. Ef meðferð með vörtueyðandi efni dugar ekki þarf að grípa til annarra aðgerða svo sem að brenna eða frysta vörturnar.
Þetta svar er fengið af Doktor.is og birt með góðfúslegu leyfi.
Frekari fróðleikur á Vísindavefnum:
Vísindavefnum hafa borist margar spurningar um vörtur, meðal annars:
Af hverju vaxa vörtur?
Hvernig losnar maður við vörtur?
Geta vörur smitast milli líkamshluta?
Hvernig má forðast að fá vörtur?
Eru kynfæravörtur alveg eins og venjulegar vörtur, eða eru þær öðruvísi?
Geta karlar fengið vörtur á typpið?
Aðrir spyrjendur eru:
Birna Kristjánsdóttir, Guðmundur Hafsteinn Hafsteinsson, Þór J. Þormar, Vala Sif Magnúsdóttir, Ásgeir Ingvarsson, Sara Hilmarsdóttir, Amanda Jóhannsdóttir og Gunnar Reginsson
Sólin
Rís 10:23 • sest 16:05
Tunglið
Rís 25:04 • Sest 15:29
Flóð
Árdegis: 12:18 • Síðdegis: 25:05
Fjara
Árdegis: 05:51 • Síðdegis: 18:50
