Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:17 • sest 16:10 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:40 • Sest 15:54 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi Heimspeki Getur eitthvað verið eðlilegt án þess að eitthvað annað sé óeðlilegt?

Flokkun:

14.7.2008
Hugvísindi Heimspeki

Getur eitthvað verið eðlilegt án þess að eitthvað annað sé óeðlilegt?

Geir Þ. Þórarinsson

Þessari spurningu er erfitt að svara meðal annars vegna þess að það er ekki fullljóst hvað orðin „eðlilegt“ og „óeðlilegt“ eiga að merkja nákvæmlega. Áður en við veltum því fyrir okkur hvort eitthvað geti verið eðlilegt án þess að eitthvað annað sé óeðlilegt er því við hæfi að íhuga aðeins merkingu orðanna. Í einum skilningi mætti segja að það sem er eðlilegt sé það sem er á einhvern hátt náttúrulegt. En það er einnig hægt að nota orðið um það sem er algengast. Við getum kallað þetta tölfræðilegan skilning orðanna.

Gera má ráð fyrir að ef einhver segði til dæmis „Það er eðlilegt að kettir veiði mýs“ sé orðið „eðlilegt“ notað í náttúrulega skilningnum. Það er að segja, sá sem héldi slíku fram ætti að öllum líkindum við að það væri náttúrulegt að kettir veiði mýs. En hvað er þá náttúrulegt (og ónáttúrulegt)? Orðið „náttúrulegt“ getur einnig þýtt margt. Til dæmis gæti einhver haldið því fram að það væri náttúrulegt að kettir veiði mýs ef og aðeins ef þeim er það í blóð borið, það er að segja að hegðunin sé meðfædd en ekki lærð. Ef einhver gæti alið upp kettling þannig að hann sýndi enga tilhneigingu til þess að veiða mýs væri fullyrðingin um að það væri náttúrulegt að kettir veiði mýs þar með hrakin ef orðið „náttúrulegt“ er skilið þessum skilningi. Þess má geta að gerðar hafa verið rannsóknir benda einmitt til þess að veiðieðli katta sé þeim ekki að fullu í blóð borið heldur læra kettlingar þessa hegðun að einhverju leyti af mæðrum sínum.



En það er hins vegar ekki nauðsynlegt að skilja orðið „náttúrulegt“ þessum skilningi. Það er einnig mögulegt að skilja orðið þannig að það sé náttúrulegt að kettir veiði mýs ef og aðeins ef villtir kettir veiði mýs úti í náttúrunni án mannlegra afskipta, hvort sem þeim er það í blóð borið eða læra það af mæðrum sínum þegar þeir eru kettlingar. Með öðrum orðum er það eðlilegt sem er eins og það er frá náttúrunnar hendi án mannlegra afskipta. Í sama skilningi mætti líka segja að það væri óeðlilegt að ljón og tígrisdýr eigi saman afkvæmi af því að slíkt gerist ekki í náttúrunni án mannlegra afskipta – en þó hefur mönnum tekist að rækta tígrisljón og ljóntígra (eða tígona og lígera).

Orðin „eðlilegt“ og „óeðlilegt“ eru vitaskuld ekki einungis notuð um hegðun. Það væri einnig hægt að segja „Það er óeðlilegt að fæðast með klofinn hrygg“. Hér er orðið ef til vill einnig notað í náttúrulegum skilningi með einhvers konar heilbrigðisívafi. Það er að segja, hugmyndin sem liggur að baki slíkri fullyrðingu gæti verið sú að mannskepnan sé einfaldlega þannig úr garði gerð af náttúrunnar hendi að börn fæðist ekki með klofinn hrygg og að það hefði eitthvað farið úrskeiðis ef það gerðist enda eru börn sem fæðast með klofinn hrygg ekki heilbrigð. Hugmyndin er í grófum dráttum sú sama og reifuð var hér að ofan: Það er eðlilegt sem er eins og það er frá náttúrunnar hendi þegar ekkert hefur farið úrskeiðis. Það telst hafa farið úrskeiðis þegar einstaklingur er ekki heilbrigður.

Ef einhver segði á hinn bóginn „Það er eðlilegt að fæðast með tíu fingur“ er ekki hægt að skilja orðið sama skilningi enda er einstaklingur sem fæðist með fleiri eða færri fingur en tíu ekki óheilbrigður. Enn fremur er það ekki vegna mannlegra afskipta að einhver fæðist með til dæmis ellefu fingur. Hér verður að skilja orðin tölfræðilegum skilningi. Það er að segja Það er eðlilegt að fæðast með tíu fingur einfaldlega af því að langflestir fæðast með tíu fingur.

Hugsanlega er hinn náttúrulegi skilningur orðanna á endanum ekkert annað en tölfræðilegur skilningur. Það er að segja, við segjum að eitthvað sé náttúrulegt eða að það sé svona eða hinsegin af náttúrunnar hendi einfaldlega af því að þannig er það langoftast.

Víkjum nú að efni spurningarinnar. Í vissum skilningi gera hugtökin eðlilegt og óeðlilegt ráð hvort fyrir öðru en það er ekki þar með sagt að bæði hugtökin þurfi að eiga við um eitthvað sem er til. Sjálf hugmyndin um að eitthvað sé eðlilegt – hvort sem það er í náttúrulegum eða tölfræðilegum skilningi þess orðs – væri ekki skiljanleg ef við hefðum enga hugmynd um hvernig eitthvað þyrfti að vera til þess að teljast óeðlilegt. Við skiljum til dæmis hvað átt er við þegar sagt er að það sé eðlilegt að kettir veiði mýs af því að við vitum að um leið hvernig köttur þyrfti að vera til þess að teljast óeðlilegur samkvæmt því. Með öðrum orðum vitum við í hverju frávikið myndi felast.

En það er ekki þar með sagt að það verði að vera eitthvað til í raun sem er óeðlilegt til þess að eitthvað annað geti verið eðlilegt. Ef það er til dæmis eðlilegt að kettir veiði mýs, þá er ekki þar með sagt að það verði að vera til að minnsta kosti einn köttur sem hefur ekki tilhneigingu til þess að veiða mýs til þess að allir hinir teljist eðlilegir. Eða ef það er eðlilegt að fæðast með tvö augu, þá er ekki þar með sagt að það verði að minnsta kosti einhver einn að hafa fæðst með annaðhvort eitt auga eða þrjú eða fleiri augu til þess að allir hinir séu eðlilegir.

Með öðrum orðum má segja að til þess að skilja hvað er fólgið í því að vera stak í mengi eðlilegra hluta verðum við einnig að skilja hvað myndi felast í því að vera stak í mengi óeðlilegra hluta; en mengi óeðlilegra hluta gæti samt sem áður verið tómt mengi.

Myndir:

Höfundur

Geir Þ. Þórarinsson

Geir Þ. Þórarinsson

aðjúnkt í grísku og latínu við Háskóla Íslands

Útgáfudagur

14.7.2008

Spyrjandi

Hlynur Davíð Hlynsson, f. 1991

Efnisorð

Tilvísun

Geir Þ. Þórarinsson. „Getur eitthvað verið eðlilegt án þess að eitthvað annað sé óeðlilegt?“ Vísindavefurinn, 14. júlí 2008, sótt 21. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=30883.

Geir Þ. Þórarinsson. (2008, 14. júlí). Getur eitthvað verið eðlilegt án þess að eitthvað annað sé óeðlilegt? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=30883

Geir Þ. Þórarinsson. „Getur eitthvað verið eðlilegt án þess að eitthvað annað sé óeðlilegt?“ Vísindavefurinn. 14. júl. 2008. Vefsíða. 21. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=30883>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Getur eitthvað verið eðlilegt án þess að eitthvað annað sé óeðlilegt?
Þessari spurningu er erfitt að svara meðal annars vegna þess að það er ekki fullljóst hvað orðin „eðlilegt“ og „óeðlilegt“ eiga að merkja nákvæmlega. Áður en við veltum því fyrir okkur hvort eitthvað geti verið eðlilegt án þess að eitthvað annað sé óeðlilegt er því við hæfi að íhuga aðeins merkingu orðanna. Í einum skilningi mætti segja að það sem er eðlilegt sé það sem er á einhvern hátt náttúrulegt. En það er einnig hægt að nota orðið um það sem er algengast. Við getum kallað þetta tölfræðilegan skilning orðanna.

Gera má ráð fyrir að ef einhver segði til dæmis „Það er eðlilegt að kettir veiði mýs“ sé orðið „eðlilegt“ notað í náttúrulega skilningnum. Það er að segja, sá sem héldi slíku fram ætti að öllum líkindum við að það væri náttúrulegt að kettir veiði mýs. En hvað er þá náttúrulegt (og ónáttúrulegt)? Orðið „náttúrulegt“ getur einnig þýtt margt. Til dæmis gæti einhver haldið því fram að það væri náttúrulegt að kettir veiði mýs ef og aðeins ef þeim er það í blóð borið, það er að segja að hegðunin sé meðfædd en ekki lærð. Ef einhver gæti alið upp kettling þannig að hann sýndi enga tilhneigingu til þess að veiða mýs væri fullyrðingin um að það væri náttúrulegt að kettir veiði mýs þar með hrakin ef orðið „náttúrulegt“ er skilið þessum skilningi. Þess má geta að gerðar hafa verið rannsóknir benda einmitt til þess að veiðieðli katta sé þeim ekki að fullu í blóð borið heldur læra kettlingar þessa hegðun að einhverju leyti af mæðrum sínum.



En það er hins vegar ekki nauðsynlegt að skilja orðið „náttúrulegt“ þessum skilningi. Það er einnig mögulegt að skilja orðið þannig að það sé náttúrulegt að kettir veiði mýs ef og aðeins ef villtir kettir veiði mýs úti í náttúrunni án mannlegra afskipta, hvort sem þeim er það í blóð borið eða læra það af mæðrum sínum þegar þeir eru kettlingar. Með öðrum orðum er það eðlilegt sem er eins og það er frá náttúrunnar hendi án mannlegra afskipta. Í sama skilningi mætti líka segja að það væri óeðlilegt að ljón og tígrisdýr eigi saman afkvæmi af því að slíkt gerist ekki í náttúrunni án mannlegra afskipta – en þó hefur mönnum tekist að rækta tígrisljón og ljóntígra (eða tígona og lígera).

Orðin „eðlilegt“ og „óeðlilegt“ eru vitaskuld ekki einungis notuð um hegðun. Það væri einnig hægt að segja „Það er óeðlilegt að fæðast með klofinn hrygg“. Hér er orðið ef til vill einnig notað í náttúrulegum skilningi með einhvers konar heilbrigðisívafi. Það er að segja, hugmyndin sem liggur að baki slíkri fullyrðingu gæti verið sú að mannskepnan sé einfaldlega þannig úr garði gerð af náttúrunnar hendi að börn fæðist ekki með klofinn hrygg og að það hefði eitthvað farið úrskeiðis ef það gerðist enda eru börn sem fæðast með klofinn hrygg ekki heilbrigð. Hugmyndin er í grófum dráttum sú sama og reifuð var hér að ofan: Það er eðlilegt sem er eins og það er frá náttúrunnar hendi þegar ekkert hefur farið úrskeiðis. Það telst hafa farið úrskeiðis þegar einstaklingur er ekki heilbrigður.

Ef einhver segði á hinn bóginn „Það er eðlilegt að fæðast með tíu fingur“ er ekki hægt að skilja orðið sama skilningi enda er einstaklingur sem fæðist með fleiri eða færri fingur en tíu ekki óheilbrigður. Enn fremur er það ekki vegna mannlegra afskipta að einhver fæðist með til dæmis ellefu fingur. Hér verður að skilja orðin tölfræðilegum skilningi. Það er að segja Það er eðlilegt að fæðast með tíu fingur einfaldlega af því að langflestir fæðast með tíu fingur.

Hugsanlega er hinn náttúrulegi skilningur orðanna á endanum ekkert annað en tölfræðilegur skilningur. Það er að segja, við segjum að eitthvað sé náttúrulegt eða að það sé svona eða hinsegin af náttúrunnar hendi einfaldlega af því að þannig er það langoftast.

Víkjum nú að efni spurningarinnar. Í vissum skilningi gera hugtökin eðlilegt og óeðlilegt ráð hvort fyrir öðru en það er ekki þar með sagt að bæði hugtökin þurfi að eiga við um eitthvað sem er til. Sjálf hugmyndin um að eitthvað sé eðlilegt – hvort sem það er í náttúrulegum eða tölfræðilegum skilningi þess orðs – væri ekki skiljanleg ef við hefðum enga hugmynd um hvernig eitthvað þyrfti að vera til þess að teljast óeðlilegt. Við skiljum til dæmis hvað átt er við þegar sagt er að það sé eðlilegt að kettir veiði mýs af því að við vitum að um leið hvernig köttur þyrfti að vera til þess að teljast óeðlilegur samkvæmt því. Með öðrum orðum vitum við í hverju frávikið myndi felast.

En það er ekki þar með sagt að það verði að vera eitthvað til í raun sem er óeðlilegt til þess að eitthvað annað geti verið eðlilegt. Ef það er til dæmis eðlilegt að kettir veiði mýs, þá er ekki þar með sagt að það verði að vera til að minnsta kosti einn köttur sem hefur ekki tilhneigingu til þess að veiða mýs til þess að allir hinir teljist eðlilegir. Eða ef það er eðlilegt að fæðast með tvö augu, þá er ekki þar með sagt að það verði að minnsta kosti einhver einn að hafa fæðst með annaðhvort eitt auga eða þrjú eða fleiri augu til þess að allir hinir séu eðlilegir.

Með öðrum orðum má segja að til þess að skilja hvað er fólgið í því að vera stak í mengi eðlilegra hluta verðum við einnig að skilja hvað myndi felast í því að vera stak í mengi óeðlilegra hluta; en mengi óeðlilegra hluta gæti samt sem áður verið tómt mengi.

Myndir: ...