Sólin Sólin Rís 06:52 • sest 20:14 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 06:45 • Sest 22:59 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:51 • Síðdegis: 19:12 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:47 • Síðdegis: 13:06 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 06:52 • sest 20:14 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 06:45 • Sest 22:59 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:51 • Síðdegis: 19:12 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:47 • Síðdegis: 13:06 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: dýrafræði Hvað getur þú sagt mér um öndunarfæri dýra?

Flokkun:

17.1.2003
Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: dýrafræði

Hvað getur þú sagt mér um öndunarfæri dýra?

Jón Már Halldórsson

Dýr hafa þróað með sér ýmsar „lausnir“ við öndun. Það fer mikið eftir stærð dýra hvort þau hafa sérstök líffæri til þess að fanga súrefni úr umhverfinu eða beita ósérhæfðum aðferðum eins og öndun gegnum húð.

Öndunarfærum má skipta í fjóra meginflokka: húð, tálkn, loftgöng og lungu.

Eftir því sem dýrið er stærra verður hlutverk hinna sérhæfðu öndunarlíffæra að auka yfirborð dýrsins og síðan er það eitt af hlutverkum blóðrásarinnar að flytja súrefni til frumanna og úrgangslofttegundir til öndunarfæranna þar sem þær eru losaðar úr líkamanum.

Loftskipti um líkamsyfirborð

Ótal tegundir hafa ekki sérstök öndunarfæri. Til dæmis nota svampar, liðormar og flatormar einungis líkamsyfirborð sitt til loftskipta. Ánamaðkar hafa ótal æðar við húðina og þar fer fram losun á koltvíildi (CO2) og upptaka á súrefni (02). Froskdýr nota einnig líkamsyfirborð sitt fyrir loftskipti við umhverfið á mjög virkan hátt, en þau hafa einnig lungu. Hjá froskdýrum er losun á koltvíildi 2,5 sinnum hraðari um skinnið en um lungu. Þess má geta að við mennirnir losum um 1% af koltvíildi um húðina og 99% gegnum lungu! Allt súrefni sem við tökum inn í líkamann fer í gegnum lungun.

Loftskipti um tálkn



Sá ávinningur sem tálkn og lungu veita stærri dýrum er að auka líkamsyfirborðið og þegar bygging tálknanna er skoðuð kemur þessi staðreynd greinilega í ljós. Tálkn eru ákaflega greinótt og gríðarlega mikið og flókið æðanet liggur um þau sem gerir flutning og loftskipti um þau skilvirkari.



Tálkn má finna hjá ýmsum hópum dýra svo sem fiskum og liðdýrum, meðal annars þurrlendiskröbbum og liðormum. Hjá mörgum froskdýrum, svo sem salamöndrum, er að finna tálkn sem vaxa út úr líkama dýranna en eru ekki inni í dýrunum eins og hjá fyrrgreindu flokkunum.

Loftæðakerfi



Mörg þurrlendisdýr (svo sem skordýr) hafa einhvers konar innvöxt á yfirborðslagi sínu sem þjónar sama tilgangi og tálknin, það er að segja að auka yfirborðið og stytta fjarlægð virks loftflæðis frá yfirborðinu til frumanna sem gerir loftskiptin árangursríkari. Kerfið getur gengið ef viðkomandi dýr eru smá, innan við 5 cm á lengd. Þetta er ein meginástæðan fyrir því að skordýr eru ekki stærri en þau eru í reynd. Þess má geta að blóðrásarkerfi skordýra er opið en ekki lokað eins og hjá hryggdýrum og gerir flutning lofttegundanna ekki eins skilvirkan. Þessi staðreynd hefur einnig mikið að segja um mögulega stærð skordýra.

Lungu



Lungun tengjast yfirborðinu gegnum ýmsar pípur svo sem barka og berkjur. Berkjurnar greinast niður og endar hver grein í klasa af svokölluðum lungnablöðrum (alveoli) og þar fara fram loftskiptin. Súrefni berst inn í æðarnar í gegnum veggi lungnablaðranna og æðaveggina og koltvíildi út. Í heilbrigðum manni eru nokkur hundruð milljónir lungnablaðra í lungunum tveimur.

Lungu finnast meðal landhryggdýra (einnig sjávarspendýra) og lungnafiska. Einn hópur snigla, svokallaðir lungnasniglar (pulmonata) hafa líffæri sem verka á svipaðan hátt og lungun en eru að byggingu nokkuð ólík byggingarlagi lungnanna.

Myndir af tálknum fengnar á Estrella Mountain Community College

Mynd af loftæðakerfi frá Líffræðideild Winnipeg-háskóla

Mynd af mannslunga frá The Young Oxford Encyclopedia of Science

Höfundur

Jón Már Halldórsson

Jón Már Halldórsson

líffræðingur

Útgáfudagur

17.1.2003

Spyrjandi

Gunnlaugur Jónasson, f. 1986

Efnisorð

Tilvísun

Jón Már Halldórsson. „Hvað getur þú sagt mér um öndunarfæri dýra?“ Vísindavefurinn, 17. janúar 2003, sótt 30. mars 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=3019.

Jón Már Halldórsson. (2003, 17. janúar). Hvað getur þú sagt mér um öndunarfæri dýra? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=3019

Jón Már Halldórsson. „Hvað getur þú sagt mér um öndunarfæri dýra?“ Vísindavefurinn. 17. jan. 2003. Vefsíða. 30. mar. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=3019>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvað getur þú sagt mér um öndunarfæri dýra?
Dýr hafa þróað með sér ýmsar „lausnir“ við öndun. Það fer mikið eftir stærð dýra hvort þau hafa sérstök líffæri til þess að fanga súrefni úr umhverfinu eða beita ósérhæfðum aðferðum eins og öndun gegnum húð.

Öndunarfærum má skipta í fjóra meginflokka: húð, tálkn, loftgöng og lungu.

Eftir því sem dýrið er stærra verður hlutverk hinna sérhæfðu öndunarlíffæra að auka yfirborð dýrsins og síðan er það eitt af hlutverkum blóðrásarinnar að flytja súrefni til frumanna og úrgangslofttegundir til öndunarfæranna þar sem þær eru losaðar úr líkamanum.

Loftskipti um líkamsyfirborð

Ótal tegundir hafa ekki sérstök öndunarfæri. Til dæmis nota svampar, liðormar og flatormar einungis líkamsyfirborð sitt til loftskipta. Ánamaðkar hafa ótal æðar við húðina og þar fer fram losun á koltvíildi (CO2) og upptaka á súrefni (02). Froskdýr nota einnig líkamsyfirborð sitt fyrir loftskipti við umhverfið á mjög virkan hátt, en þau hafa einnig lungu. Hjá froskdýrum er losun á koltvíildi 2,5 sinnum hraðari um skinnið en um lungu. Þess má geta að við mennirnir losum um 1% af koltvíildi um húðina og 99% gegnum lungu! Allt súrefni sem við tökum inn í líkamann fer í gegnum lungun.

Loftskipti um tálkn



Sá ávinningur sem tálkn og lungu veita stærri dýrum er að auka líkamsyfirborðið og þegar bygging tálknanna er skoðuð kemur þessi staðreynd greinilega í ljós. Tálkn eru ákaflega greinótt og gríðarlega mikið og flókið æðanet liggur um þau sem gerir flutning og loftskipti um þau skilvirkari.



Tálkn má finna hjá ýmsum hópum dýra svo sem fiskum og liðdýrum, meðal annars þurrlendiskröbbum og liðormum. Hjá mörgum froskdýrum, svo sem salamöndrum, er að finna tálkn sem vaxa út úr líkama dýranna en eru ekki inni í dýrunum eins og hjá fyrrgreindu flokkunum.

Loftæðakerfi



Mörg þurrlendisdýr (svo sem skordýr) hafa einhvers konar innvöxt á yfirborðslagi sínu sem þjónar sama tilgangi og tálknin, það er að segja að auka yfirborðið og stytta fjarlægð virks loftflæðis frá yfirborðinu til frumanna sem gerir loftskiptin árangursríkari. Kerfið getur gengið ef viðkomandi dýr eru smá, innan við 5 cm á lengd. Þetta er ein meginástæðan fyrir því að skordýr eru ekki stærri en þau eru í reynd. Þess má geta að blóðrásarkerfi skordýra er opið en ekki lokað eins og hjá hryggdýrum og gerir flutning lofttegundanna ekki eins skilvirkan. Þessi staðreynd hefur einnig mikið að segja um mögulega stærð skordýra.

Lungu



Lungun tengjast yfirborðinu gegnum ýmsar pípur svo sem barka og berkjur. Berkjurnar greinast niður og endar hver grein í klasa af svokölluðum lungnablöðrum (alveoli) og þar fara fram loftskiptin. Súrefni berst inn í æðarnar í gegnum veggi lungnablaðranna og æðaveggina og koltvíildi út. Í heilbrigðum manni eru nokkur hundruð milljónir lungnablaðra í lungunum tveimur.

Lungu finnast meðal landhryggdýra (einnig sjávarspendýra) og lungnafiska. Einn hópur snigla, svokallaðir lungnasniglar (pulmonata) hafa líffæri sem verka á svipaðan hátt og lungun en eru að byggingu nokkuð ólík byggingarlagi lungnanna.

Myndir af tálknum fengnar á Estrella Mountain Community College

Mynd af loftæðakerfi frá Líffræðideild Winnipeg-háskóla

Mynd af mannslunga frá The Young Oxford Encyclopedia of Science

...