Hvernig fer rjúpan að því að rembast við staurinn?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvernig fer rjúpan að því að rembast við staurinn?
Orðasambandið rembast eins og rjúpa við staurinn þekkist að minnsta kosti frá því snemma á 19. öld. Í Safni af íslenskum orðskviðum sem Guðmundur Jónsson gaf út 1830 er gefið upp sambandið: „Hann rembist í kút og kvartil (eins og rjúpan við staurinn).“ „ … eins og rjúpan við staurinn“ er reyndar viðbót í sviga en sýnir að sambandið hefur þó verið notað.

Rjúpa í sumarham.

Í Þjóðsögum Jóns Árnasonar (I:618 (önnur útgáfa)) er gefin skýring á orðatiltækinu:

Þessi talsháttur er svo til orðinn að þegar maður finnur fyrst á vorin rjúpuhreiður skal ekki taka eggin undan henni, heldur láta hana verpa við. En það má með því móti að maður setji lítinn staur upp á endann niður, sumir segja í mitt hreiðrið milli eggjanna, en aðrir utan við hreiðrið, og hinir þriðju segja að það nægi að setja tréspæni í hreiðrið svo hærra beri á þeim en eggjunum. Þegar búið er að þessu og maðurinn er genginn burtu sezt rjúpan á eggin og verpir við þangað til hún hefur orpið svo mörgum eggjum að staurinn fer í kaf eða að eggjahrúgan taki jafnhátt honum, sé hann settur fyrir utan hreiðrið, og þaðan er orðskviðurinn dreginn, og er hann einnig hafður um það sem örðugt veitir að koma af.

Í þessari frásögn rembist rjúpan við að verpa en sú skýring er einnig á þessu sambandi að rjúpur hafi hér áður fyrr verið bundnar við staura sem agn fyrir fálka þegar fálkaveiðar voru stundaðar í ábataskyni. Þær rembdust þá við að reyna að losa sig frá staurnum.

Mynd:

• Wikipedia.is - rjúpa. Sótt 11.2.2011.

Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Hvaðan er orðasambandið „eins og rjúpan að rembast við staurinn“ komið?

...