Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.
Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar
um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að
svara öllum spurningum.
Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að
svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki
nægileg deili á sér.
Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.
Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!
Rauðir hundar eru veirusjúkdómur alveg eins og mislingar og hlaupabóla. Á þriggja til fjögurra ára fresti kemur upp faraldur en ekki stafar eins mikil smithætta af sjúkdómnum eins og af mislingum og hlaupabólu.
Flestir fá mislinga snemma á lífsleiðinni en aftur á móti fá margir rauða hunda fram eftir öllum aldri. Tíu til tuttugu prósent einstaklinga á aldrinum 20-25 ára hafa ekki fengið sjúkdóminn. Hjá sumum er sjúkdómurinn svo vægur að hann greinist ekki sem rauðir hundar. Í dag eru flest börn bólusett gegn rauðum hundum og mislingum.
Veiran sem orsakar rauða hunda berst með andrúmsloftinu, það er smitast á milli manna með örsmáum dropum sem eru í útöndun. Droparnir berast til munnsins, hálsins og nefsins og þaðan um allan líkamann.
Tíminn frá smiti þangað til sjúkdómurinn segir til sín er nokkuð langur eða 2-3 vikur. Áður en útbrotin myndast geta eitlarnir í hnakkanum bólgnað og orðið aumir. Útbrotin lýsa sér sem litlir rauðir eða brúnleitir blettir á handleggjum og fótum. Útbrot í andliti og jafnvel á búk renna fljótlega saman. Útbrotin byrja yfirleitt umhverfis eyrun en breiðast hratt um líkamann. Þetta getur gerst á klukkutíma. Þau hverfa aftur eftir 2-3 daga. Sjúkdómseinkennin geta verið svo væg að viðkomandi finnur ekki fyrir þeim.
Ekki er þörf á sérstakri meðhöndlun við rauðum hundum nema kannski að fólk hafi hægt um sig meðan sjúkdómurinn líður hjá. Þess ber að gæta að allir sem eru undir sama þaki og barnið eru í smithættu. Það ber að hafa í huga að sjúkdómurinn er smitandi strax á meðgöngutímanum. Mikil hætta er á smiti vikuna áður en útbrotin birtast og í viku eftir að þau eru horfin en mest þegar sjúkdómurinn nær hápunkti. Þú færð rauða hunda einungis einu sinni á ævinni.
Þrátt fyrir að ekki sé talið æskilegt að umgangast fólk með smitsjúkdóma má segja að rauðir hundar séu þar undantekning. Hins vegar er ekki æskilegt að óléttar konur umgangist sjúklinginn. Hvað stúlkur varðar er kostur ef þær hafa fengið rauða hunda fyrir gelgjuskeiðið.
Rauðir hundar geta valdið fósturskaða. Hættan er það mikil á fyrstu þrem mánuðum þungunarinnar að mælt er með fóstureyðingu. Þetta hljómar óhugnanlega, en er sem betur fer ekki algengt þar sem flestar konur hafa verið bólusettar gegn rauðum hundum. Mikilvægt að allar stúlkur verði bólusettar fyrir þungun gegn rauðum hundum.
Í dag er öllum börnum boðin bólusetning, sem meðal annars er gegn rauðum hundum, þegar barnið er 18 mánaða og 9 ára. Ekki er alltaf hægt að segja til um hvort fólk hafi fengið rauða hunda þar sem sjúkdómurinn gerir ekki alltaf vart við sig. Ef vafi leikur á má skera úr um það með því að leita að mótefnum í blóðinu. Einnig getur læknir bólusett einstaklinginn. Stúlkur sem eru bólusettar gegn rauðum hundum mega ekki verða óléttar næstu þrjá mánuðina.
Rauðir hundar tengjast sjaldan fylgikvillum og óhætt er að hleypa börnum út um leið og þau hafa náð bata.
Mynd:
Þórólfur Guðnason. „Hvað getið þið sagt mér um rauða hunda?“ Vísindavefurinn, 18. ágúst 2010, sótt 21. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=26160.
Þórólfur Guðnason. (2010, 18. ágúst). Hvað getið þið sagt mér um rauða hunda? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=26160
Þórólfur Guðnason. „Hvað getið þið sagt mér um rauða hunda?“ Vísindavefurinn. 18. ágú. 2010. Vefsíða. 21. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=26160>.
Sólin
Rís 10:17 • sest 16:10
Tunglið
Rís 21:40 • Sest 15:54
Flóð
Árdegis: 10:12 • Síðdegis: 22:46
Fjara
Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:36
Tíminn frá smiti þangað til sjúkdómurinn segir til sín er nokkuð langur eða 2-3 vikur. Áður en útbrotin myndast geta eitlarnir í hnakkanum bólgnað og orðið aumir. Útbrotin lýsa sér sem litlir rauðir eða brúnleitir blettir á handleggjum og fótum. Útbrot í andliti og jafnvel á búk renna fljótlega saman. Útbrotin byrja yfirleitt umhverfis eyrun en breiðast hratt um líkamann. Þetta getur gerst á klukkutíma. Þau hverfa aftur eftir 2-3 daga. Sjúkdómseinkennin geta verið svo væg að viðkomandi finnur ekki fyrir þeim.
Ekki er þörf á sérstakri meðhöndlun við rauðum hundum nema kannski að fólk hafi hægt um sig meðan sjúkdómurinn líður hjá. Þess ber að gæta að allir sem eru undir sama þaki og barnið eru í smithættu. Það ber að hafa í huga að sjúkdómurinn er smitandi strax á meðgöngutímanum. Mikil hætta er á smiti vikuna áður en útbrotin birtast og í viku eftir að þau eru horfin en mest þegar sjúkdómurinn nær hápunkti. Þú færð rauða hunda einungis einu sinni á ævinni.
Þrátt fyrir að ekki sé talið æskilegt að umgangast fólk með smitsjúkdóma má segja að rauðir hundar séu þar undantekning. Hins vegar er ekki æskilegt að óléttar konur umgangist sjúklinginn. Hvað stúlkur varðar er kostur ef þær hafa fengið rauða hunda fyrir gelgjuskeiðið.
Rauðir hundar geta valdið fósturskaða. Hættan er það mikil á fyrstu þrem mánuðum þungunarinnar að mælt er með fóstureyðingu. Þetta hljómar óhugnanlega, en er sem betur fer ekki algengt þar sem flestar konur hafa verið bólusettar gegn rauðum hundum. Mikilvægt að allar stúlkur verði bólusettar fyrir þungun gegn rauðum hundum.
Í dag er öllum börnum boðin bólusetning, sem meðal annars er gegn rauðum hundum, þegar barnið er 18 mánaða og 9 ára. Ekki er alltaf hægt að segja til um hvort fólk hafi fengið rauða hunda þar sem sjúkdómurinn gerir ekki alltaf vart við sig. Ef vafi leikur á má skera úr um það með því að leita að mótefnum í blóðinu. Einnig getur læknir bólusett einstaklinginn. Stúlkur sem eru bólusettar gegn rauðum hundum mega ekki verða óléttar næstu þrjá mánuðina.
Rauðir hundar tengjast sjaldan fylgikvillum og óhætt er að hleypa börnum út um leið og þau hafa náð bata.
Mynd:
Þetta svar er fengið af vefnum Doktor.is og birt með góðfúslegu leyfi.
