Sólin Sólin Rís 10:20 • sest 16:07 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 23:27 • Sest 15:40 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 11:11 • Síðdegis: 23:50 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 04:43 • Síðdegis: 17:39 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:20 • sest 16:07 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 23:27 • Sest 15:40 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 11:11 • Síðdegis: 23:50 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 04:43 • Síðdegis: 17:39 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Margir vilja ekki veiða dýr en finnst eðlilegt að kaupa kjöt í verslun. Hvernig er hægt að útskýra þessa mótsögn?

Eyja Margrét Brynjarsdóttir



Hér skiptir öllu máli af hvaða ástæðu viðkomandi vill ekki veiða dýr eða slátra. Ef ástæðan er sú að hann telur það siðferðilega rangt að deyða dýr sér til matar virðist það vissulega fela í sér mótsögn að kaupa svo með glöðu geði kjöt í verslun. Að vísu má hugsa sér að viðkomandi gæti einhverra hluta vegna álitið að þótt rangt væri að deyða dýrin væri ekki rangt að kaupa af þeim kjötið en erfitt er að hugsa sér gildan rökstuðning að baki slíkri skoðun þar sem ljóst er að kjötkaup fela í sér stuðning við dýradráp. Eina leiðin til að komast hjá því virðist vera að kaupa kjöt af sjálfdauðum skepnum en yfirleitt er það ekki til sölu í verslunum (að minnsta kosti vonum við það).

Ef við hugum að öðrum mögulegum ástæðum andstyggðar á dýradrápi flækist málið hins vegar. Mörgum þykir dýradráp ógeðfellt án þess að telja það siðferðilega rangt. Til er fjöldinn allur af verkum sem mörgum þykja ógeðfelld án þess að þeir hafi nokkuð á móti því að þau séu unnin. Fæst okkar hafa til dæmis gaman af að skúra gólf en flest viljum við hafa gólfin hrein. Væntanlega er ástæðan ekki sú að við teljum eitthvað siðferðilega athugavert við gólfþvotta. Þannig má hugsa sér að einhver gæti haft andstyggð á dýradrápi vegnar þess að það sé leiðindaverk án þess að hafa neitt við það að athuga frá siðferðilegum sjónarhóli. Ef viðkomandi kaupir svo kjöt í verslun er það ekkert mótsagnakenndara en þegar fólk sem ekki sinnir gólfþvotti gengur á hreinu gólfi eða jafnvel borgar öðrum fyrir að þvo gólf.

En nú getur einhver viljað staldra við ástæðu þess að fólk telji dýradráp leiðindaverk. Sumum finnst dýradráp kannski leiðindaverk vegna þess að þeim finnst dráp yfirleitt ógeðfelldir verknaðir og kannski gætu þau fyllst samúð með dýrunum sem á að slátra án þess að telja það beinlínis siðferðilega rangt að slátra þeim. Þar gæti átt sér stað togstreita milli tilfinninga og siðferðiskenndar. Af sömu ástæðu gæti læknir átt erfitt með að tilkynna sjúklingi að hann sé dauðvona án þess að telja það siðferðilega rangt að segja sjúklingnum frá því. Hann gæti því gripið fegins hendi tilboð annars læknis um að flytja sjúklingnum hinar slæmu fréttir. Annað dæmi gæti verið yfirmaður sem á erfitt með að fá sig til að segja upp starfsmanni þrátt fyrir að starfsmaðurinn hafi staðið sig ákaflega illa og full ástæða sé til að segja honum upp.

Annað sjónarmið gæti svo verið það að ástæða þess að fólk fyllist samúð með dýrunum sem á að veiða eða slátra sé að það viti innst inni að það sé rangt. Þarna séu tilfinningarnar að láta vita að verknaðurinn sé siðferðilega rangur en fólk vilji af hagnýtisástæðum ekki viðurkenna það. Ef þetta er rétt á sér líklega stað einhvers konar sjálfsblekking hjá fólki sem ekki vill veiða eða slátra en borðar samt kjöt. Rök af þessu tagi má skoða hérna.

Það er svo langt og flókið mál hvort það er í raun og veru rangt að drepa dýr sér til matar og því verður ekki svarað hér. Það ræðst meðal annars af því hvort dýr (önnur en við manneskjurnar) skuli hafa réttindi og hvaða réttindi það eigi þá að vera. Slíkar vangaveltur snúast meðal annars um hvernig skuli skilgreina persónuhugtakið og hvaða réttindi fylgi því að vera persóna. Einnig mætti hafna því að dýr hefðu réttindi en samt vera á móti dýradrápi á þeim forsendum að það sé ónauðsynlegt og að ónauðsynleg dráp skuli almennt forðast.

Hér má skoða heimspekilega umfjöllun um persónuhugtakið.



Mynd: France Hybrides

Höfundur

Eyja Margrét Brynjarsdóttir

prófessor í heimspeki og hagnýtri siðfræði

Útgáfudagur

13.6.2002

Spyrjandi

Jón Arnar Guðmundsson

Tilvísun

Eyja Margrét Brynjarsdóttir. „Margir vilja ekki veiða dýr en finnst eðlilegt að kaupa kjöt í verslun. Hvernig er hægt að útskýra þessa mótsögn?“ Vísindavefurinn, 13. júní 2002, sótt 22. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=2491.

Eyja Margrét Brynjarsdóttir. (2002, 13. júní). Margir vilja ekki veiða dýr en finnst eðlilegt að kaupa kjöt í verslun. Hvernig er hægt að útskýra þessa mótsögn? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=2491

Eyja Margrét Brynjarsdóttir. „Margir vilja ekki veiða dýr en finnst eðlilegt að kaupa kjöt í verslun. Hvernig er hægt að útskýra þessa mótsögn?“ Vísindavefurinn. 13. jún. 2002. Vefsíða. 22. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=2491>.

Chicago | APA | MLA

Senda grein til vinar

=

Margir vilja ekki veiða dýr en finnst eðlilegt að kaupa kjöt í verslun. Hvernig er hægt að útskýra þessa mótsögn?


Hér skiptir öllu máli af hvaða ástæðu viðkomandi vill ekki veiða dýr eða slátra. Ef ástæðan er sú að hann telur það siðferðilega rangt að deyða dýr sér til matar virðist það vissulega fela í sér mótsögn að kaupa svo með glöðu geði kjöt í verslun. Að vísu má hugsa sér að viðkomandi gæti einhverra hluta vegna álitið að þótt rangt væri að deyða dýrin væri ekki rangt að kaupa af þeim kjötið en erfitt er að hugsa sér gildan rökstuðning að baki slíkri skoðun þar sem ljóst er að kjötkaup fela í sér stuðning við dýradráp. Eina leiðin til að komast hjá því virðist vera að kaupa kjöt af sjálfdauðum skepnum en yfirleitt er það ekki til sölu í verslunum (að minnsta kosti vonum við það).

Ef við hugum að öðrum mögulegum ástæðum andstyggðar á dýradrápi flækist málið hins vegar. Mörgum þykir dýradráp ógeðfellt án þess að telja það siðferðilega rangt. Til er fjöldinn allur af verkum sem mörgum þykja ógeðfelld án þess að þeir hafi nokkuð á móti því að þau séu unnin. Fæst okkar hafa til dæmis gaman af að skúra gólf en flest viljum við hafa gólfin hrein. Væntanlega er ástæðan ekki sú að við teljum eitthvað siðferðilega athugavert við gólfþvotta. Þannig má hugsa sér að einhver gæti haft andstyggð á dýradrápi vegnar þess að það sé leiðindaverk án þess að hafa neitt við það að athuga frá siðferðilegum sjónarhóli. Ef viðkomandi kaupir svo kjöt í verslun er það ekkert mótsagnakenndara en þegar fólk sem ekki sinnir gólfþvotti gengur á hreinu gólfi eða jafnvel borgar öðrum fyrir að þvo gólf.

En nú getur einhver viljað staldra við ástæðu þess að fólk telji dýradráp leiðindaverk. Sumum finnst dýradráp kannski leiðindaverk vegna þess að þeim finnst dráp yfirleitt ógeðfelldir verknaðir og kannski gætu þau fyllst samúð með dýrunum sem á að slátra án þess að telja það beinlínis siðferðilega rangt að slátra þeim. Þar gæti átt sér stað togstreita milli tilfinninga og siðferðiskenndar. Af sömu ástæðu gæti læknir átt erfitt með að tilkynna sjúklingi að hann sé dauðvona án þess að telja það siðferðilega rangt að segja sjúklingnum frá því. Hann gæti því gripið fegins hendi tilboð annars læknis um að flytja sjúklingnum hinar slæmu fréttir. Annað dæmi gæti verið yfirmaður sem á erfitt með að fá sig til að segja upp starfsmanni þrátt fyrir að starfsmaðurinn hafi staðið sig ákaflega illa og full ástæða sé til að segja honum upp.

Annað sjónarmið gæti svo verið það að ástæða þess að fólk fyllist samúð með dýrunum sem á að veiða eða slátra sé að það viti innst inni að það sé rangt. Þarna séu tilfinningarnar að láta vita að verknaðurinn sé siðferðilega rangur en fólk vilji af hagnýtisástæðum ekki viðurkenna það. Ef þetta er rétt á sér líklega stað einhvers konar sjálfsblekking hjá fólki sem ekki vill veiða eða slátra en borðar samt kjöt. Rök af þessu tagi má skoða hérna.

Það er svo langt og flókið mál hvort það er í raun og veru rangt að drepa dýr sér til matar og því verður ekki svarað hér. Það ræðst meðal annars af því hvort dýr (önnur en við manneskjurnar) skuli hafa réttindi og hvaða réttindi það eigi þá að vera. Slíkar vangaveltur snúast meðal annars um hvernig skuli skilgreina persónuhugtakið og hvaða réttindi fylgi því að vera persóna. Einnig mætti hafna því að dýr hefðu réttindi en samt vera á móti dýradrápi á þeim forsendum að það sé ónauðsynlegt og að ónauðsynleg dráp skuli almennt forðast.

Hér má skoða heimspekilega umfjöllun um persónuhugtakið.



Mynd: France Hybrides...