Hvaðan kemur vatnið?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaðan kemur vatnið?
Sólkerfið myndaðist fyrir um 4.500 milljónum ára við það að geimþoka „þéttist”, það er að segja að loftsteinar og geimryk af ýmsu tagi safnaðist saman í sólina (yfir 99% massans) og fáeinar afmarkaðar reikistjörnur. Leifar af hinni upprunalegu geimþoku er að finna í þeirri gerð loftsteina sem nefnast „kondrítar”, en sumir þeirra eru bæði vatns- og kolefnisríkir. Gild rök hafa verið færð fyrir því að allt vatn á yfirborði jarðar og í andrúmsloftinu sé upprunnið við afloftun jarðar, það er að það hafi borist til yfirborðsins sem eldfjallagufur.

Um hálft prósent af massa eða þunga basaltkviku er vatn sem losnar að mestu leyti út í andrúmsloftið í eldgosi. Skaftáreldagosið mikla árin 1783-84 (15 km³ eða 15*10⁹ m³ * 2,8 tonn/m³ = 42*10⁹ tonn) gaf frá sér um það bil 2*10⁹ tonn af vatni, sem jafngildir meðalrennsli Hvítár við Gullfoss (um 100 m³/sek) í 229 daga. Miðað við að 45.000 km³ af hrauni renni á Íslandi á milljón árum, samsvarar það 6.300*10⁹ tonnum af vatni á milljón árum.

Massi vatns á jörðinni er áætlaður um 1,7*10¹⁸ tonn, þannig að eldvirkni á Íslandi einu gæti „framleitt” sem svarar 1/60 hluta alls vatns jarðar á 4.600 milljónum ára. Þess ber þó að gæta, að auk vatnsins í höfunum er mjög mikið vatn bundið í bergi, ekki síst hafsbotnsskorpunni, og einnig má ætla að mikið vatn berist niður í jarðmöttul og djúpskorpu á niðurstreymisbeltum. Mikið af því vatni sem upp kemur í eldgosum er þannig búið að fara í hring niður í jörðina, stuttan eða langan.

Vatnið er í samfelldri hringrás: það gufar upp úr sjónum á suðlægari breiddargráðum, berst inn yfir landið þar sem það þéttist og fellur til jarðar, streymir aftur til sjávar í vatnsföllum eða berst niður í berggrunninn sem grunnvatn - og þaðan til sjávar aftur með tímanum. Uppsprettuvatn er þannig að uppruna til úrkoma sem sigið hefur niður í berggrunninn, nærri eða fjarri uppsprettunni eftir atvikum. Með mælingum á samsætum frumefna vatns (vetni og súrefni) er hægt að rekja „upprunastað” vatnsins að nokkru leyti, bæði hvar það gufaði upp og hvar það féll til jarðar sem úrkoma.

Eins og ljóst má vera af ofansögðu eru allar líkur til að rúmmál sjávar hafi vaxið og vaxi með tímanum. Þetta er ekki auðvelt að mæla, en hins vegar bendir margt til þess að selta sjávar hafi haldist nokkuð stöðug í mjög langan tíma, að minnsta kosti 600 milljón ár.

Sjá einnig svar sama höfundar við spurningunni Hvaðan kom hafið?

Mynd: HB

---

Upprunalegu spurningarnar voru eftirfarandi:

• Hvernig verður vatnið til? Hvaðan kemur vatnið sem kemur úr uppsprettum? Af hverju er alltaf nóg vatn í sjónum?
• Hversu mikið vatn er bundið í vatnshringrásinni?
• Hvernig verður vatn til?

...