Geta reglugerðir stangast á við lög? Hvort gildir þá reglugerðin eða lögin?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Geta reglugerðir stangast á við lög? Hvort gildir þá reglugerðin eða lögin?
Tvær meginskilgreiningar eru til á lagahugtakinu, annars vegar lög í þrengri merkingu og hins vegar lög í rýmri merkingu. Þegar talað er um lög í þrengri merkingu er eingöngu átt við lög sem koma frá Alþingi og forseti Íslands og ráðherrar undirrita. Undir þá skilgreiningu falla lög frá Alþingi, stjórnarskráin og bráðabirgðalög. Þegar hins vegar er rætt um lög í rýmri merkingu bætast við þessa upptalningu reglugerðir frá hinum ýmsu stjórnvaldshöfum, oftast nær ráðuneytum, þar sem kveðið er nánar á um ýmsar framkvæmdir á löggjöf og ítarlegri reglur um ýmis atriði. Reglugerðir hafa í rauninni sömu stöðu og almenn lög sem koma frá Alþingi.

Ástæðan þess að lagasetningarvald er framselt á þennan hátt er að oftast nær er talið að það auðveldi stjórnsýslu að fela aðilum með sérfræðikunnáttu á viðkomandi sviði, eins og til dæmis ráðherra og ráðuneyti, að setja nánari reglur um lögákveðna hluti. Ef Alþingi væri eini aðilinn sem setti reglur um alla hluti hér landi myndu hlutirnir ganga hægar fyrir sig og afgreiðsla á málum myndi tefjast umtalsvert. Þess vegna hefur það verið talið ávinningur að fela sérfræðiaðilum að setja nánari og ítarlegri reglur, enda gerir Alþingi oftast nær ráð fyrir því.

Hins vegar getur ráðherra ekki tekið upp á því upp á sitt eindæmi að semja reglugerð um einhvern hlut. Reglugerð verður að eiga sér stoð í þeim lögum sem hún á að vera til fyllingar. Ef reglugerð er sett án beinnar stoðar í lögum er hún ekki gild og er þá um að ræða svokallaða valdþurrð, þegar ráðherra fer út fyrir sitt vald. Einnig má ekki setja reglugerð um hlut sem nú þegar er lögákveðinn. Ef slíkt kæmi fyrir léki enginn vafi á því að lögin, almenn lög frá Alþingi, væru rétthærri reglugerðin. Hins vegar leikur oftast nær einhver vafi á því hvort um slíkt sé að ræða.

Einnig er óheimilt að setja reglur um ákveðna hluti öðruvísi en með lögum og má þar til dæmis nefna nokkur ákvæði stjórnarskrárinnar þar sem taldir eru upp hlutir sem verða að vera lögákveðnir. Dæmi um það er 40. gr. sem fjallar um skattlagningu og 75. gr. um atvinnufrelsi. Ef sett yrði reglugerð um eitthvað sem kveðið er á um í þessum greinum myndi hún ekki eiga neina lagastoð og væri ekki gild.

Meginreglan um samspil reglugerða og laga er skýr; ef reglugerðin stangast á við lögin þá gilda lögin fram yfir reglugerðina. Ekki er heldur hægt að setja reglugerð um þá hluti sem nú þegar er kveðið á um með lögum og ekki má setja reglugerð um þá hluti sem skylt er að setja lög um....