Hver var Þorgils gjallandi?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver var Þorgils gjallandi?
Rithöfundurinn sem kallaði sig Þorgils gjallanda hét réttu nafni Jón Stefánsson (1851-1915) og var þingeyskur bóndi. Hann spratt úr því menningarumhverfi sem þróaðist á heimaslóðum hans í Suður-Þingeyjarsýslu undir lok 19. aldar þar sem ungt fólk sameinaðist um að kaupa og lesa nýjar og róttækar norrænar bókmenntir og þýðingar heimsbókmennta á norræn mál. Þessi hreyfing minnir okkur enn á það að Reykjavík var ekki eini staðurinn á Íslandi þar sem bókmenntir voru lesnar, skrifaðar og ræddar í þaula.

Þorgils var algerlega sjálfmenntaður en sögur hans eru róttækari og frumlegri en flest það sem skrifað var af samtímamönnum hans. Þekktasta verk Þorgils er Upp við fossa sem kom út árið 1902. Sagan olli nokkurri hneykslun, ekki síst vegna berorðrar umfjöllunar um kynlíf, á þeirra tíma mælikvarða. Nútímalesendum þykja þær lýsingar þó væntanlega mjög saklausar og stundum næstum ósýnilegar. Aðalsöguhetja Upp við fossa er ungur bóndasonur, Geirmundur. Í sögunni eru sagðar af honum tvær ástarsögur. Í báðum tilfellum brýtur hann gegn boðum og bönnum samfélagsins, í fyrra sinnið viljandi en hið síðara óafvitandi. Í fyrri hluta sögunnar er lýst ástríðufullu sambandi hans við gifta konu. Þegar því lýkur verður hann ástfanginn af dóttur prestsins í sókninni. Þegar farið er að hilla undir trúlofun þeirra kemur í ljós að þau eru hálfsystkin, Geirmundur er ávöxtur framhjáhalds prestsins með móður hans. Þannig koma syndir feðranna niður á börnunum. Það var þó ekki einungis umfjöllunarefni sögunnar sem vakti hneykslun samtímamanna Þorgils, stíll sögunnar og frásagnaraðferð var ólík því sem íslenskir lesendur áttu að venjast. Athygli lesandans er iðulega beint að tilfinningum persónanna. Síðari tíma fræðimenn hafa kennt hann við impressjónisma.

Mynd:

• Iðunn : nýr flokkur - 1.-2. Tölublað (01.01.1936) - Tímarit.is. (Sótt 15.11.2022).

Þetta svar er fengið úr bókinni Íslenskar bókmenntir: Saga og samhengi, Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 2021. Textinn er lítillega aðlagaður Vísindavefnum. ...