Hvað er kynorka?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er kynorka?
[Föstudagssvar, sjá niðurlagið].

Upphafleg spurning var því sem næst sem hér segir:

Hvernig má skilgreina kynorku? Hver er uppruni hennar og notkunarmöguleikar, hagkvæmni og umhverfisáhrif?

Kynorka er sú orka sem fylgir kyninu eins og hreyfiorka er orka sem fylgir hreyfingu, vatnsorka er orka vatnsins og efnaorka er orka efnanna. Kynorka er skilgreind á sama hátt og önnur orka, sem hæfileikinn til að framkvæma vinnu. Hún er mæld í júlum (J) eða kílóvattstundum (kWh) eins og önnur orka. Kynorka dýra, þar á meðal manna, er mismikil. Vert er að hafa í huga að þessi orka birtist ekki aðeins í tiltölulega nánum samskiptum við hitt kynið eða sama kyn, eftir atvikum, heldur getur hún líka birst í ýmsum öðrum athöfnum einstaklinganna. Sumir fræðimenn hafa jafnvel gengið svo langt að halda því fram að kynorka birtist í nær öllum athöfnum dýra og manna.

Menn greinir á um uppruna kynorkunnar, einkum hjá mönnum. -- Sumir segja að hún eigi rætur að rekja til þess sem segir í Biblíunni að Guð hvatti mennina til að margfalda kyn sitt og leggja undir sig jörðina. Viðleitni manna til þess hófst með syndafallinu eins og kunnugt er og hefur margeflst á síðustu tveimur öldum eða svo. -- Aðrir vilja hins vegar rekja kynorkuna til Darwins. Samkvæmt þróunarkenningunni varð tvíkynja æxlun til með þróun af því að hún sé í ýmsu samhengi "hæfari" en einkynja æxlun. Svo mikið er víst að Darwin átti mörg börn.

Samanlögð kynorka manna virðist fara sívaxandi ef marka má til dæmis látlausa mannfjölgun. Þess vegna gæti kynorkan orðið ótakmörkuð auðlind þegar fram líða stundir og mönnum hefur tekist að beisla hana á sífellt fleiri vegu. Fyrir utan notkun hennar til dæmis í bókmenntum og listum felast möguleikarnir meðal annars í því að virkja hreyfiorkuna sem verður til úr kynorku á hinum ýmsu stigum aðdráttar og jafnvel líka án þess að nein sérstök aðdráttarmiðja sé fyrir hendi.

Í aldanna rás hefur menn greint mjög á um hagkvæmni kynorkunnar. Þess er vart að vænta að þeim umræðum linni núna þegar hennar er ekki lengur þörf til að fjölga mannkyninu. En sumir hafa jafnvel talið að sjúkdómar og óáran fylgi nýtingu þessarar orkulindar. Óbeisluð útrás hennar er yfirleitt litin hornauga enda verður því ekki í móti mælt að hún hefur valdið skæðum sjúkdómum og ýmsum félagslegum vandamálum auk þess sem hún getur dregið úr afköstum á vinnustað. En svo benda ýmsir á að beisluð og rétt virkjuð kynorka sé afar hagkvæm, skapi vellíðan, ýti undir hollar lífsvenjur eins og líkamsrækt, dragi úr óhollum freistingum svo sem sælgætisáti og eigi sinn þátt í ýmsum merkustu verkum mannsandans.

Umhverfismat á áhrifum kynorku hefur ekki farið fram svo að okkur sé kunnugt. Til þess þyrfti að setja á laggirnar afar öflugan "þverfaglegan" hóp eins og það er kallað, það er að segja hóp manna úr mörgum óskyldum fræðigreinum. Gæta þarf að því að bæði kynin eigi jafnmarga fulltrúa í hópnum. Hópurinn þyrfti að huga vel að margháttuðum hálfduldum birtingarformum þessarar orku. Sem dæmi má nefna að auglýsingastofur nútímans kynnu að þurfa að leggja upp laupana ef menn hættu að virkja kynorkuna. -- Mengun af völdum kynorku sýnist okkur hins vegar frekar lítil og að hluta auðvelt að ráða niðurlögum hennar með góðum þvottavélum.

Hér þarf þó að gera þann fyrirvara að sumir vilja tengja stóra og eldsneytisfreka jeppa við kynorku. Þó hefur sú tilgáta einnig heyrst að stórir jeppar séu til komnir vegna skorts á kynorku. Umhverfismat leiðir vonandi í ljós hvað rétt er í þessu en þá verðum við kannski að endurskoða viðhorf okkar til umhverfisáhrifa frá þessari orkulind.

Þetta er föstudagssvar sem er meðal annars til komið vegna ábendingar um að þau hafi verið fá að undanförnu. Ef lesandi kýs að taka föstudagssvar alvarlega er það algerlega á hans eigin ábyrgð.

Mynd af kynfrumu: Úr kyneindasmásjá kynorkuvers HÍ.

...