Ég sýð allan minn mat upp úr hitaveituvatni, er það óhollt?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Ég sýð allan minn mat upp úr hitaveituvatni, er það óhollt?
Spurningin hljóðaði svona í heild sinni:

Ég sýð allan minn mat upp úr hitaveituvatni en fékk athugasemd frá aðila sem fullyrti að í því væru óæskileg efni. Því spyr ég: Er það manninum óhollt að sjóða mat upp úr hitaveituvatni?

Hitaveituvatn er ekki skilgreint sem neysluvatn í reglugerð um neysluvatn. Það er því ekki háð reglubundnu eftirliti eins og neysluvatnið og því ekki ráðlagt að nota hitaveituvatn í matvæli. Tekin eru sýni reglulega úr neysluvatni og mælt hvort í þeim séu örverur eða efni sem eru hættuleg heilsu manna, sem er ekki gert við hitaveituvatnið. Sýnatakan og eftirlit er í höndum viðkomandi heilbrigðiseftirlits. Eftirlitið með neysluvatni er tvíþætt. Annars vegar reglubundin greining á örverulegum þáttum sem eru vísar á mengun og hins vegar heildarefnagreiningar til að greina ólífræn efni og tilbúin lífræn eiturefni. Tíðni sýnatöku fer eftir stærð vatnsveitunnar og eru þær tíðari fyrir örverur en heildarefnagreiningar.

Aðeins örfá ólífræn efni í neysluvatni hafa valdið víðtækum skaða á lýðheilsu á heimsvísu. Það eru fyrst og fremst arsen, flúoríð, blý, nítrat og selen. Sum þeirra eru gjarnan náttúrleg í vatni eins og arsen og flúoríð meðan önnur eru þar vegna athafna mannsins. Íslenskt neysluvatn er mjög efnasnautt og mjög sjaldgæft að í því greinist ólífræn efni yfir hættumörkum og ekkert af áðurnefndum efnum hefur greinst yfir hættumörkum í íslensku neysluvatni.

Nokkuð er um að örverur greinist yfir mörkum hjá íslenskum vatnsveitum en það er þó fyrst og fremst hjá minni vatnsveitum. Ef það kemur fyrir er ráðlagt að sjóða vatn þar til orsök mengunar er fundin og hún upprætt.

Annað sem ber að hafa í huga er munurinn á bráðaeitrun og langtíma eitrun. Ef sjúkdómsvaldandi örverur eru í vatni valda þær veikindum jafnvel þó í litlu magni sé en ef ólífræn efni eins og þungmálmar eru í vatni þá eru viðmiðunarmörkin sett við neyslu þeirra í ákveðnu magni í langan tíma. Með öðrum orðum það er hægt að verða veikur af einu glasi af vatni sem hefur í sér sjúkdómsvaldandi örverur á meðan þarf að neyta vatns sem mengað er af þungmálum í langan tíma áður en eituráhrifa fer að gæta.

Hitaveituvatn á Íslandi er að mestu lághitavatn eða upphitað kalt vatn. Það fyrrnefnda er einnig efnasnautt en þó með að minnsta kosti helmingi hærra efnainnihald en neysluvatn. Það er, eins og kalda vatnið, að stofni til úrkomuvatn. Í sumum tilfellum er hitaveituvatn blandað sjó og því með meira af steinefnum en ferskvatn og með efnum sem eru í miklu magni í sjó svo sem klóríð, natrín (natríum) og súlfat. Það eru þau efni sem eru oftast yfir mörkum í hitaveituvatni. Þau eru ekki hættuleg heilsu en eyðileggja bragðgæði vatnsins. Einnig er flúoríð stundum yfir leyfðum heilsufarsmörkum í jarðhitavatni. Ef magn flúoríðs er um 1 mg/l þá kemur það í veg fyrir tannskemmdir og er í sumum löndum bætt í vatnið til að forðast tannskemmdir, en magn yfir 3-4 mg/l getur valdið flúoreitrun (fluorosis) sem skaðar tannglerjung og bein. Sjá umfjöllun Hermanns Þórðarsonar um flúoríð.

Hitaveituvatn getur einnig innihaldið snefilefni og þungmálma og þá yfir leyfðum heilsufarsmörkum. Ekki er mikið um greint sé fyrir snefilefnum í hitaveituvatni og erfitt að nálgast slíkar upplýsingar. Þær sem eru til benda til dæmis til að arsen, ál, kvikasilfur og selen geti verið yfir mörkum í hitaveituvatni á sumum stöðum. Það er því eins og áður sagði ekki ráðlagt að nota hitaveituvatn í matseld nema að það sé viðurkennt af heilbrigðiseftirlitinu til manneldis.

Heimildir:

• Gunnarsdottir, M.J., Gardarsson, S.M. and Olafsdottir, S. (2016). Íslenskt neysluvatn: yfirlit og staða gæða. Verktækni 22(1) 32-37. Sótt 30.03.20 af Issuu.
• Gunnarsdottir, M.J., Gardarsson, S.M., Jonsson, G.J. and Bartram J. (2016). Chemical Quality and Regulatory Compliance of Drinking Water in Iceland. Int. J. Hyg. Environ. Health. 219 (2016) 724-733.
• Kristmannsdóttir, H. (1994). Jarðhitavatn á Íslandi. Efnafræði og nýting til heilsubaða. OS-94002/JHD-01 B.
• Kristmannsdottir, H., Arnórsson, S., Sveinbjornsdottir, A. & Armannsson, H. (2010). Chemical Variety of Water in Icelandic Heating Systems. Proceedings World Geothermal Congress 2010.
• Reglugerð um neysluvatn nr. 536/2001.
• WHO (2011). Guidelines for Drinking-Water quality, fourth ed. World Health Organization, Geneva. (Sótt 30.03.20)

Myndir:

• cracks full of boiling water | bekassine... | Flickr. (Sótt 30.03.2020). Myndin er birt undir leyfinu CC BY- SA 2.0.
• fl-s8 | Salvor | Flickr. (Sótt 9.04.2020). Myndin er birt undir leyfinu Creative Commons — Attribution 2.0 Generic — CC BY 2.0. (Sótt 9.04.2020).

...