Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:36 • sest 21:19 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 16:44 • Sest 05:50 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 04:37 • Síðdegis: 17:05 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 10:57 • Síðdegis: 23:09 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Heilbrigðisvísindi Veirur og COVID-19
Heilbrigðisvísindi Læknisfræði

Hvað er hundaæði?

Magnús Jóhannsson

Hundaæði er bráð heilabólga sem öll spendýr geta smitast af. Sjúkdómurinn sem orsakast af veiru, lýsir sér með krampaflogum, einkum í vöðvum sem stjórna öndun og kyngingu. Það einkennilega er að kramparnir koma fram eða versna mikið við tilraunir til að drekka vatn, við að sjá vatn, heyra vatnshljóð eða heyra talað um vatn. Af þessum ástæðum hefur sjúkdómurinn stundum verið kallaður vatnsfælni. Annað sjúkdómseinkenni er myndun á miklu og seigfljótandi munnvatni.

Nafnið hundaæði stafar af því að sjúkdómurinn leggst oft á hunda og gerir þá hrædda, órólega, slefandi og árásargjarna. Hægt er að bólusetja við hundaæði en þeir sem veikjast af sjúkdómnum deyja flestir eftir um viku veikindi með miklum þjáningum.

Hundaæði er landlægt í stórum hluta heimsins. Þau svæði sem eru laus við þessa plágu eru Suðurskautslandið, Ástralía, flestar eyjar í Kyrrahafi, Japan, Taívan, Bretlandseyjar, Skandinavíuskaginn, Færeyjar og Ísland. Öll þessi lönd reyna eftir fremsta megni að koma í veg fyrir að sjúkdómurinn berist til þeirra en helstu hætturnar eru flutningur gælu- og húsdýra milli landa auk ferða villtra dýra sem erfitt er að hamla. Á eyjum eins og Íslandi er tiltölulega auðvelt að koma í veg fyrir hundaæði með ströngu eftirliti með innflutningi lifandi dýra en slíkt eftirlit er einnig nauðsynlegt vegna annarra sjúkdóma eins og gin- og klaufaveiki.

Ekki er vitað með vissu hve margir menn smitast árlega af þessum hræðilega sjúkdómi. Einstaka tilfelli kemur upp í Evrópu og Norður-Ameríku en í Rómönsku-Ameríku, Asíu og Afríku er hundaæði verulegt vandamál. Sjúkdómurinn smitast venjulega með biti sjúks dýrs en veiran getur einnig komist í gegnum slímhúðir í munni og augum ef til dæmis munnvatn úr sjúku dýri berst þangað. Veiran kemst í taugar á smitstað og berst síðan eftir þeim til miðtaugakerfisins. Oftast er hún 3-10 vikur á þeirri leið, en stöku sinnum tekur það þó mun lengri tíma.



Eins og áður sagði geta líklega öll spendýr smitast af hundaæði en algengast er að menn smitist eftir hundsbit, sjaldnar eiga í hlut kettir, refir, apar eða blóðsugur („vampýrur“ - skyldar leðurblökum). Öll þessi dýr deyja að lokum úr sjúkdómnum að blóðsugunum undanskildum. Í Evrópu eru það einkum refir sem bera sjúkdóminn en í Suður-Ameríku eru það blóðsugurnar. Blóðsugur lifa meðal annars á því að bíta á sársaukalausan hátt í lappir nautgripa og lepja síðan blóðið. Þær valda umtalsverðu tjóni með því að smita nautgripi og annan búpening af hundaæði. Mörg dæmi eru um það að blóðsugur hafi smitað menn af hundaæði.

Fyrstu einkenni hundaæðis eru höfuðverkur, sótthiti, lystarleysi, svefnleysi og dofi umhverfis staðinn þar sem bitið var. Eftir fáeina daga verður sjúklingurinn órólegur, kvíðinn og ruglaður. Fyrstu merki um hræðslu við vatn koma fram á þessu stigi og þau þróast oft hratt yfir í algera vatnsfælni með krömpum í öndunar- og kyngingarvöðvum. Að lokum verður fælnin svo alvarleg að sjúklingurinn getur ekki einu sinni kyngt eigin munnvatni heldur spýtir því og slefar. Flestir deyja eftir 1-2 vikna veikindi úr öndunarlömun og hjartsláttartruflunum.

Mörgum er hægt að bjarga ef gripið er til viðeigandi ráðstafana strax eftir bitið. Mikilvægt er að þvo og hreinsa bitsárið mjög vandlega og síðan baða það upp úr sótthreinsiefnum sem drepa veirur. Ef hægt er að ná dýrinu sem beit má aflífa það og rannsaka hvort merki um hundaæði eru í heilanum. Einnig er hægt að fylgjast með dýrinu í 10 daga eða svo og ef það er heilbrigt allan þann tíma er tæpast um hundaæði að ræða. Ef grunur leikur á að einhver hafi verið bitinn af óðum hundi eða öðru smituðu dýri er þar að auki hægt að grípa til meðferðar með bóluefni og mótefni (oft blóðvatn úr hestum) en aukaverkanir af þessari meðferð eru tíðar og geta verið alvarlegar.

Það mun reynast erfitt að útrýma hundaæði en mikilvægt er að halda útbreiðslu sjúkdómsins í skefjum. Á svæðum þar sem hundaæði er landlægt er einnig mikilvægt að bólusetja heimilishunda og ketti og að aflífa flækingshunda.

Myndir:

Höfundur

Magnús Jóhannsson

Magnús Jóhannsson

prófessor emeritus í líflyfjafræði við HÍ

Útgáfudagur

17.2.2004

Spyrjandi

Jóna Björk Jónsdóttir, f. 1991

Efnisorð

Tilvísun

Magnús Jóhannsson. „Hvað er hundaæði?“ Vísindavefurinn, 17. febrúar 2004. Sótt 20. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=4006.

Magnús Jóhannsson. (2004, 17. febrúar). Hvað er hundaæði? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=4006

Magnús Jóhannsson. „Hvað er hundaæði?“ Vísindavefurinn. 17. feb. 2004. Vefsíða. 20. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=4006>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvað er hundaæði?
Hundaæði er bráð heilabólga sem öll spendýr geta smitast af. Sjúkdómurinn sem orsakast af veiru, lýsir sér með krampaflogum, einkum í vöðvum sem stjórna öndun og kyngingu. Það einkennilega er að kramparnir koma fram eða versna mikið við tilraunir til að drekka vatn, við að sjá vatn, heyra vatnshljóð eða heyra talað um vatn. Af þessum ástæðum hefur sjúkdómurinn stundum verið kallaður vatnsfælni. Annað sjúkdómseinkenni er myndun á miklu og seigfljótandi munnvatni.

Nafnið hundaæði stafar af því að sjúkdómurinn leggst oft á hunda og gerir þá hrædda, órólega, slefandi og árásargjarna. Hægt er að bólusetja við hundaæði en þeir sem veikjast af sjúkdómnum deyja flestir eftir um viku veikindi með miklum þjáningum.

Hundaæði er landlægt í stórum hluta heimsins. Þau svæði sem eru laus við þessa plágu eru Suðurskautslandið, Ástralía, flestar eyjar í Kyrrahafi, Japan, Taívan, Bretlandseyjar, Skandinavíuskaginn, Færeyjar og Ísland. Öll þessi lönd reyna eftir fremsta megni að koma í veg fyrir að sjúkdómurinn berist til þeirra en helstu hætturnar eru flutningur gælu- og húsdýra milli landa auk ferða villtra dýra sem erfitt er að hamla. Á eyjum eins og Íslandi er tiltölulega auðvelt að koma í veg fyrir hundaæði með ströngu eftirliti með innflutningi lifandi dýra en slíkt eftirlit er einnig nauðsynlegt vegna annarra sjúkdóma eins og gin- og klaufaveiki.

Ekki er vitað með vissu hve margir menn smitast árlega af þessum hræðilega sjúkdómi. Einstaka tilfelli kemur upp í Evrópu og Norður-Ameríku en í Rómönsku-Ameríku, Asíu og Afríku er hundaæði verulegt vandamál. Sjúkdómurinn smitast venjulega með biti sjúks dýrs en veiran getur einnig komist í gegnum slímhúðir í munni og augum ef til dæmis munnvatn úr sjúku dýri berst þangað. Veiran kemst í taugar á smitstað og berst síðan eftir þeim til miðtaugakerfisins. Oftast er hún 3-10 vikur á þeirri leið, en stöku sinnum tekur það þó mun lengri tíma.



Eins og áður sagði geta líklega öll spendýr smitast af hundaæði en algengast er að menn smitist eftir hundsbit, sjaldnar eiga í hlut kettir, refir, apar eða blóðsugur („vampýrur“ - skyldar leðurblökum). Öll þessi dýr deyja að lokum úr sjúkdómnum að blóðsugunum undanskildum. Í Evrópu eru það einkum refir sem bera sjúkdóminn en í Suður-Ameríku eru það blóðsugurnar. Blóðsugur lifa meðal annars á því að bíta á sársaukalausan hátt í lappir nautgripa og lepja síðan blóðið. Þær valda umtalsverðu tjóni með því að smita nautgripi og annan búpening af hundaæði. Mörg dæmi eru um það að blóðsugur hafi smitað menn af hundaæði.

Fyrstu einkenni hundaæðis eru höfuðverkur, sótthiti, lystarleysi, svefnleysi og dofi umhverfis staðinn þar sem bitið var. Eftir fáeina daga verður sjúklingurinn órólegur, kvíðinn og ruglaður. Fyrstu merki um hræðslu við vatn koma fram á þessu stigi og þau þróast oft hratt yfir í algera vatnsfælni með krömpum í öndunar- og kyngingarvöðvum. Að lokum verður fælnin svo alvarleg að sjúklingurinn getur ekki einu sinni kyngt eigin munnvatni heldur spýtir því og slefar. Flestir deyja eftir 1-2 vikna veikindi úr öndunarlömun og hjartsláttartruflunum.

Mörgum er hægt að bjarga ef gripið er til viðeigandi ráðstafana strax eftir bitið. Mikilvægt er að þvo og hreinsa bitsárið mjög vandlega og síðan baða það upp úr sótthreinsiefnum sem drepa veirur. Ef hægt er að ná dýrinu sem beit má aflífa það og rannsaka hvort merki um hundaæði eru í heilanum. Einnig er hægt að fylgjast með dýrinu í 10 daga eða svo og ef það er heilbrigt allan þann tíma er tæpast um hundaæði að ræða. Ef grunur leikur á að einhver hafi verið bitinn af óðum hundi eða öðru smituðu dýri er þar að auki hægt að grípa til meðferðar með bóluefni og mótefni (oft blóðvatn úr hestum) en aukaverkanir af þessari meðferð eru tíðar og geta verið alvarlegar.

Það mun reynast erfitt að útrýma hundaæði en mikilvægt er að halda útbreiðslu sjúkdómsins í skefjum. Á svæðum þar sem hundaæði er landlægt er einnig mikilvægt að bólusetja heimilishunda og ketti og að aflífa flækingshunda.

Myndir:

...