Úr hverju eru stjörnurnar og tunglið?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Úr hverju eru stjörnurnar og tunglið?
Sólin okkar og stjörnurnar eru aðallega úr vetni og helíni (e. helium). Nákvæm hlutföll efnana eru breytileg eftir aldri stjarnanna og hvar í alheiminum þær eru, en ungar stjörnur í vetrarbrautinni okkar eru rúmlega 70% vetni og sirka 25% helín. Þyngri frumefni eins og kolefni, nitur, súrefni og neon mynda yfirleitt um 2% af heildarmassa stjörnunnar.

Þar sem stjörnur keyra á kjarnasamruna sem breytir fyrst og fremst vetni í helín, þá hækkar hlutfall helíns á kostnað vetnis í þeim hægt og rólega eftir því sem þær eldast. Undir lok ævi sinnar, þegar vetnisbirgðir hennar klárast, getur efnasamsetning stjörnu breyst enn frekar ef hún er nógu massamikil til að breyta helíni í enn þyngri frumefni.

Sólin og tunglið saman á himni.

Stærri stjörnur nota mismunandi frumefni sem eldsneyti undir lok ævinnar og um stuttan tíma er efnasamsetning þeirra því öðruvísi en minni stjarna. Stærstu stjörnurnar enda líf sitt á kjarnasamruna sem breytir kísli í járn, en þegar kísilbirgðir þeirra þrjóta þá falla þær saman. Í risavöxnu sprengingunum sem fylgja myndast öll frumefnin sem þekkjast í náttúrunni. Öll frumefni sem finnast á jörðinni eða í alheiminum yfirleitt, önnur en vetni og helíum, urðu til í slíkum sprengistjörnum.

Tunglið er aftur á móti líkara jörðinni. Yfirborð tunglsins er aðallega úr súrefni, kísli, magnesíni (e. magnesium), járni, kalsíni (calcium) og áli. Þar má einnig finna leifar af títani, úrani (uranium), þóríni (thorium), kalíni (potassium) og vetni. Við vitum enn ekki mikið um innri gerð tunglsins, en talið er að það hafi járnkjarna sem inniheldur eitthvað af brennisteini og nikkel. Geimferðastofnanir heimsins ætla að senda nokkur ómönnuð og mönnuð för til tunglsins á næstu áratugum, svo líklegt er að við lærum meira um það innan skamms.

Frekara efni á Vísindavefnum, heimildir og myndir:

• Áhugasamir geta skoðað svör Sævars Helga Bragasonar við spurningunum Hvernig er þróun sólstjarna háttað?, Er nokkur fastastjarna nálægt okkur sem hefur möguleika á að verða sprengistjarna? og Hvernig varð tunglið til?
• Hver var Cecilia Payne-Gaposchkin og hvernig sýndi hún fram á að sólin væri að mestu úr vetni? eftir Árdísi Elíasdóttur
• Efnasamsetning stjarna og innri gerð tunglsins, bæði af Wikipedia.
• Myndin af sólinni og tunglinu er af Flickr síðu atomicshark, birt undir Creative Commons skírteini.

...