Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:22 • sest 21:31 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 23:11 • Sest 05:11 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:38 • Síðdegis: 18:56 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:39 • Síðdegis: 12:46 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Náttúruvísindi og verkfræði Jarðvísindi

Hvernig myndaðist Kerið í Grímsnesi og hvers vegna er vatn í því?

Sigurður Steinþórsson

Ef gengið er kringum Kerið sést að það er einfaldlega stór gjallgígur — einn af mörgum gígum sem gusu þarna fyrir 5000-6000 árum og mynduðu Grímsneshraunin. Innan á gígveggjum Kersins, þar sem rautt gjall er áberandi, má einnig víða sjá hraunslettur sem runnið hafa saman í lög og linsur. Fyrrum töldu sumir að Kerið væri sprengigígur, líkt og Grænavatn hjá Krísuvík, sem myndast hefði í einni sprengingu. En svo var ekki og gosið sem myndaði Kerið hefur tekið nokkurn tíma. Rauði liturinn á gjallinu stafar af oxun járnsins í kvikunni (hematít), sem sennilega hefur orðið fyrir áhrif grunnvatns.



Kerið í Grímsnesi.

Vatnið í Kerinu er einnig grunnvatn. Í formála (Prologus) Gylfaginningar lýsir Snorri Sturluson hugmyndum fornmanna um jörðina. Þar segir:
Það hugsuðu þeir og undruðust, hví það myndi gegna, er jörðin og dýrin og fuglarnir höfðu saman eðli í sumum hlutum og þó ólík að hætti. Það var eitt eðli að jörðin var grafin í hám fjalltindum og spratt þar vatn upp, og þurfti þar eigi lengra að grafa til vatns en í djúpum dölum. Svo eru og dýr og fuglar, að jafnlangt er til blóðs í höfði og fótum.

Það er að vísu ekki alveg rétt að jafndjúpt sé á grunnvatn á háum fjallatindum og í djúpum dölum, en þó má víðast grafa svo djúpt að komi niður á grunnvatn — það eru brunnar.

Ástæðan fyrir vatninu í Kerinu í Grímsnesi er sem sagt sú að það nær niður fyrir grunnvatnsborðið þarna á svæðinu – kannski mætti líkja því við eldhússigti sem stungið er hálfu niður í vatnsílát.

Grunnvatnsborðið getur hækkað og lækkað eftir úrkomu, en þá hækkar eða lækkar jafnt í Kerinu sem í berggrunninum í kring.

Mynd af Kerinu: Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund

Höfundur

Sigurður Steinþórsson

Sigurður Steinþórsson

prófessor emeritus

Útgáfudagur

2.3.2006

Spyrjandi

Arnór Ingi
Ari Jóhannesson

Efnisorð

Tilvísun

Sigurður Steinþórsson. „Hvernig myndaðist Kerið í Grímsnesi og hvers vegna er vatn í því?“ Vísindavefurinn, 2. mars 2006. Sótt 24. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=5681.

Sigurður Steinþórsson. (2006, 2. mars). Hvernig myndaðist Kerið í Grímsnesi og hvers vegna er vatn í því? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=5681

Sigurður Steinþórsson. „Hvernig myndaðist Kerið í Grímsnesi og hvers vegna er vatn í því?“ Vísindavefurinn. 2. mar. 2006. Vefsíða. 24. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=5681>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvernig myndaðist Kerið í Grímsnesi og hvers vegna er vatn í því?
Ef gengið er kringum Kerið sést að það er einfaldlega stór gjallgígur — einn af mörgum gígum sem gusu þarna fyrir 5000-6000 árum og mynduðu Grímsneshraunin. Innan á gígveggjum Kersins, þar sem rautt gjall er áberandi, má einnig víða sjá hraunslettur sem runnið hafa saman í lög og linsur. Fyrrum töldu sumir að Kerið væri sprengigígur, líkt og Grænavatn hjá Krísuvík, sem myndast hefði í einni sprengingu. En svo var ekki og gosið sem myndaði Kerið hefur tekið nokkurn tíma. Rauði liturinn á gjallinu stafar af oxun járnsins í kvikunni (hematít), sem sennilega hefur orðið fyrir áhrif grunnvatns.



Kerið í Grímsnesi.

Vatnið í Kerinu er einnig grunnvatn. Í formála (Prologus) Gylfaginningar lýsir Snorri Sturluson hugmyndum fornmanna um jörðina. Þar segir:
Það hugsuðu þeir og undruðust, hví það myndi gegna, er jörðin og dýrin og fuglarnir höfðu saman eðli í sumum hlutum og þó ólík að hætti. Það var eitt eðli að jörðin var grafin í hám fjalltindum og spratt þar vatn upp, og þurfti þar eigi lengra að grafa til vatns en í djúpum dölum. Svo eru og dýr og fuglar, að jafnlangt er til blóðs í höfði og fótum.

Það er að vísu ekki alveg rétt að jafndjúpt sé á grunnvatn á háum fjallatindum og í djúpum dölum, en þó má víðast grafa svo djúpt að komi niður á grunnvatn — það eru brunnar.

Ástæðan fyrir vatninu í Kerinu í Grímsnesi er sem sagt sú að það nær niður fyrir grunnvatnsborðið þarna á svæðinu – kannski mætti líkja því við eldhússigti sem stungið er hálfu niður í vatnsílát.

Grunnvatnsborðið getur hækkað og lækkað eftir úrkomu, en þá hækkar eða lækkar jafnt í Kerinu sem í berggrunninum í kring.

Mynd af Kerinu: Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund...